व्यायाम करताना तो शास्त्रशुद्ध पद्धतीने करायला हवा. दुसऱ्याच्या व्यायामाशी आपल्या व्यायामाची बरोबरी न करता आपल्याला झेपेल इतकाच व्यायाम करणे गरजेचे आहे. परंतु, सध्या तसे होताना दिसत नाही. व्यायाम ही केवळ फॅशन झाली आहे. शेजारच्या माणसाने महागडी सायकल घेतली म्हणून मीदेखील सायकलिंग सुरू करतो, ओळखीची चार माणसे धावायला लागली म्हणून मीदेखील धावायला सुरुवात करतो, ही भावना समाजात जास्त रुजत चालली आहे. परिणामी अनेकांकडून आपल्या शारीरिक क्षमतेपेक्षा जास्त व्यायाम होत असल्याने दुर्घटना घडत आहेत. ‘महाराष्ट्र टाइम्स’ने यासंदर्भात आयोजित केलेल्या राऊंड टेबल कॉन्फरन्समध्ये केवळ फॅशन म्हणून व्यायाम न करता, योग्य प्रशिक्षक असल्याशिवाय कोणत्याही प्रकारचा खेळ अथवा व्यायामाचा अतिरेक करू नये, असा सूर क्रीडा क्षेत्रातील तज्ज्ञांनी व्यक्त केला.
(शब्दांकन ः फणिंद्र मंडलिक, सौरभ बेंडाळे)
--
प्रशिक्षकाविना व्यायाम घातकच
कोणत्याही प्रकारचा व्यायाम करताना तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहेच; परंतु आपली शारीरिक क्षमता ओळखणेदेखील गरजेचे आहे. प्रत्येक व्यक्तीवर ऑफिस, सोसायटी, इकॉनॉमिक, मेंटल अशा अनेक क्षेत्रांचा ताण असतो. त्याचबरोबर शारीरिक ताणदेखील असतो. हा सर्व ताण विचारात घेऊन व्यायामाची आखणी करणे गरजेचे आहे. व्यायाम करताना प्रोग्रेसिव्ह व्यायाम करणे गरजेचे आहे. कोणताही व्यायाम करताना सुरुवातीला वॉर्मअप, त्यानंतर व्यायाम व त्यानंतर कूलडाउन अशा पद्धतीने केलेला व्यायाम महत्त्वाचा ठरतो. एका मॅरेथॉनमध्ये भाग घेतल्यानंतर शारीरिक कमजोरी भरून काढण्यासाठी तीन महिन्यांचा कालावधी लागतो. तो आपल्याकडे कुणी विचारात घेत नाही. आपला मित्र धावतो म्हणून आपणही धावतो, असे करून चालत नाही. व्यायाम झाल्यानंतर कुणीही पल्स रेट घेत नाही, ही बाब सगळ्यात धोकादायक आहे. व्यायाम करताना बेसिक चेकअप करणे गरजेचे आहे. त्याचप्रमाणे ऑक्सिजन घेण्याची पद्धतदेखील चुकीची आहे. सध्या जिममध्ये एसी लावले जातात, त्यामुळे स्वच्छ ऑक्सिजनयुक्त हवा शरीराला मिळत नाही, हेदेखील शरीरासाठी घातक आहे. त्याचप्रमाणे तुमचा आहारदेखील तितकाच महत्त्वाचा आहे. रनिंग करून आल्यानंतर पचनाला हलक्या असलेल्या कार्बोहायड्रेडयुक्त पदार्थांचे सेवन केले पाहिजे. एकंदरीतच प्रशिक्षकाविना व्यायाम म्हणजे जणू आत्महत्या करण्यासारखेच आहे.
-विजेंद्र सिंग, प्रशिक्षक, ‘साई’
---
फिटनेस गोल ठरविणे गरजेचे
भारतातील बहुतांश व्यक्ती वयाच्या ३५ वर्षांनंतर आपल्या प्रकृतीची काळजी घ्यायला सुरुवात करतात. तरुणपणी मजा करीत असताना शरीराची आठवण होत नाही. ३४ वर्षे तुम्हाला व्यायामाची सवय नसते आणि ३५ व्या वर्षी एकदम व्यायाम सुरू केल्यानंतर शरीराला ते झेपवत नाही. कोणत्याही प्रकारचा व्यायाम सुरू करण्याअगोदर पुरेशी खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. व्यायाम करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला महत्त्वाचा असतो. परंतु, अनेक लोक डॉक्टरांचा सल्ला घेत नाहीत आणि व्यायाम सुरू करतात. डॉक्टरांनी तपासणी केल्यानंतर तुम्हाला कोणत्या प्रकारच्या व्यायामाची गरज आहे, हे डॉक्टरच चांगल्या प्रकारे सुचवू शकतात. ज्या व्यायामाची तुमच्या शरीराला आवश्यकता आहे, अशा प्रकारचा व्यायाम केल्याने तुमचे शरीर बळकट होऊ शकते. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानंतर प्रशिक्षित प्रशिक्षकाला मेडिकल रिपोर्ट दाखवून व्यायामाबाबत सल्ला घेणे गरजेचे असते. तुमची फिटनेस लेव्हल पाहूनच प्रशिक्षक तुमचा व्यायाम ठरवत असतो. व्यायाम करतानादेखील तो हळूहळू वाढवला पाहिजे. वजन उचलण्याच्या शास्त्रीय पद्धती असतात, त्यानुसार व्यायाम करणे गरजेचे असते. व्यायाम करताना शेजारच्या व्यक्तीने २० किलो वजन उचलले म्हणून मीही २० किलो वजन उचणार, एखादी व्यक्ती १० किलोमीटर धावाली म्हणजे मीसुद्धा १० किलोमीटर धावलेच पाहिजे, असे म्हणून चालणार नाही. कोणत्याही प्रकारच्या व्यायामाला सुरुवात करताना प्रत्येकाने फिटनेस गोल ठरवला पाहिजे, त्याशिवाय व्यायाम करू नये.
-अनिरुद्ध अथनी, सर्टिफाइड मॅरेथॉन ट्रेनर
--
शरीराच्या संवादानुसार आखावी दिनचर्या
नाशिक सायकलिस्टचे अध्यक्ष जसपालसिंग यांच्या निधनाचा व्यायामाशी संबंध जोडणे योग्य होणार नाही. दहा हजारांतील सहा लोक हे झोपेतच अॅटॅक येऊन जातात, तर दहा हजारांतील एखादी व्यक्ती व्यायाम करताना जाते. त्यामुळे व्यायामाला दोष देणे उचित होणार नाही. अनेक लोक व्यायामाच्या आधी आणि नंतर पुरेशी विश्रांती घेत नाहीत. सकाळी व्यायाम करण्याच्या अगोदर सहा तास झोप होणे गरजेचे आहे. जेव्हा तुम्ही सकाळी झोपेतून उठता त्याच वेळी तुमच्या शरीराची स्थिती तुम्हाला समजलेली असते. तुमचे शरीर तुमच्याशी संवाद साधत असते, त्या संवादाला धरूनच तुम्ही तुमची दिनचर्या आखली पाहिजे. ज्या पद्धतीने शालेय स्तरावर लहान मुलांकड़ून व्यायामाचे तास घेतले जातात, ती पद्धत अत्यंत चुकीची आहे. लहानपणापासून व्यायामाची गोडी लागावी यासाठी प्रयत्न होणे गरजेचे आहे. व्यायाम हा तुमच्यासाठी आहे, तुम्ही व्यायामासाठी नाही, ही बाब ध्यानात घेतली पाहिजे. काही लोक फक्त देखाव्यासाठी व्यायाम करतात. त्यामुळे अपघात होतात. काही लोक थोडासा व्यायाम करतात, त्याचे फोटो काढून सोशल मीडियावर टाकतात. बघा आम्ही किती व्यायाम करतो, असे जगाला दाखवतात. मात्र, असे व्हायला नको. व्यायामाला सुरुवात केली म्हणजे मला काहीच होणार नाही, असा अनेकांमध्ये संभ्रम असतो, तोदेखील दूर होणे गरजेचे आहे. व्यायाम सुरू असला, तरीही डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधे वेळेवर घेतली गेली पाहिजेत. व्यायामाप्रमाणेच तुमच्या डाएटवरदेखील तुमचे लक्ष असणे गरजेचे आहे. तुमच्या शरीराला आवश्यक असेल तेवढेच अन्न सेवन करणे गरजेचे आहे. सध्या मोठ्या प्रमाणात जिम ट्रेनरचा सुळसुळाट झाला आहे. त्यामुळे आपल्याला प्रशिक्षण देणारी व्यक्ती प्रशिक्षित आहे की नाही, याचीदेखील काळजी घेणे आवश्यक आहे.
-महेंद्र छोरिया, सेक्रेटरी, नाशिक रनर्स
---
शारीरिक क्षमतेनुसारच करावा व्यायाम
प्रत्येक व्यक्तीने आपली शारीरिक क्षमता ओळखावी आणि त्यानुसार डॉक्टर, तसेच ट्रेनरच्या साहाय्याने व्यायाम करावा. ट्रेनरदेखील व्यायामातील बारकावे जाणणारा असायला हवा. सध्या कोणीही ट्रेनर म्हणून येतो आणि त्याच्या मार्गदर्शनाखाली व्यायाम करणाऱ्यांना मग समस्यांना सामोरे जावे लागते. कोलेस्टेरॉल, हृदय याची योग्य सांगड व्यायाम करतेवेळी असणे महत्त्वाचे आहे. सुरुवातीला वॉर्मअप आणि शेवटी कूलडाउन करणे अशाप्रकारे व्यायाम गरजेचे आहे. जेवढा आपला स्टॅमिना आहे तितकाच व्यायाम करायला हवा. जास्त व्यायाम केल्यास शरीरातील अंतर्गत अवयवांवरही परिणाम होतो. आपले शरीर फिट राहण्यासाठी व्यायाम हा गरजेचा आहे. व्यायामाचे दुष्परिणाम नाहीत. पण, कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक नकोच. सायकलिंगचे फॅड सध्या नाशिकमध्ये वाढत आहे. पण, सायकलिंगसाठीदेखील योग्य प्रशिक्षण असणे खूप महत्त्वाचे आहे. सायकल खरेदी केली आणि कित्येक किलोमीटर चालवली, तरी त्याला अर्थ राहात नाही. योग्य प्रशिक्षण आणि हेल्थ चेकअपशिवाय असे केल्यास त्याचे दुष्परिणाम जाणवतात. पण, निरोगी जीवनासाठी शारीरिक क्षमतेनुसार व्यायाम हा करायलाच हवा.
-विशाल उगले, प्रेसिडेंट, नाशिक सायकलिस्ट
--
अतिरेक टाळायलाच हवा
प्रत्येक जण स्वतःची शारीरिक क्षमता जाणून असतो. त्यामुळे आपली क्षमता जाणून घेऊनच व्यायाम पद्धती ठरवावी. सायकलिंग हा खेळ आहे, त्याच्याकडे खेळ म्हणूनच पाहावे. सायकलिंग म्हणजे फॅशन नाही, तर त्यामुळे शरीर तंदुरुस्त राहायला मदत होते. त्यासाठी सायकलिंग आणि रनिंग हे आपल्याला जितके शक्य आहे किंबहुना जितके झेपणार आहे तितकेच करायला हवे. आजकाल समोरचा करतो तसे करून आपण खूप ग्रेट आहोत असे दाखवायचा प्रयत्न केला जातो. ही भावना खूप गैर आहे. व्यायाम हा आपल्या शारीरिक तंदुरुस्तीसाठी असावा. व्यायामाने शरीर निरोगी राहते. पण, त्यासाठी कोणत्याही प्रकारचा अतिरेक टाळायलाच हवा.
-योगेश शिंदे, नाशिक सायकलिस्ट
---
योग्य मार्गदर्शन अन् डाएट महत्त्वाचे
आपले शरीर तंदुरुस्त राखण्यासाठी व्यायाम गरजेचा आहे. मात्र, त्याचा अतिरेक करणे टाळायला हवे. सायकलिंग व मॅरेथॉन सध्या फॅशन झाली आहे. पण, केवळ फॅशन म्हणून व्यायाम करण्यापेक्षा गरज म्हणून आणि योग्य मार्गदर्शनाखाली व्यायाम होणे गरजेचे आहे. बायोकेमिस्ट्री आणि अॅनाटॉमीच्या आधारे आपले आरोग्य फिट ठेवण्यासाठी हेल्थ चेकअप करूनच व्यायामास सुरुवात करायला हवी. व्यायामासोबतच डाएट आणि डिटेक्शन महत्वाचे आहे. स्वतःची फिटनेस लेव्हल ओळखूनच व्यायाम करायला हवा. एखाद्याची बॉडी पाहून त्यासारखे बनण्याचा विचार करणे म्हणजे फिटनेसवर गदा आणणे आहे. व्यायाम हा अपेक्षित आहेच, पण त्यासाठी योग्य मार्गदर्शन आणि डाएट फॉलो करावाच लागतो. व्यायाम हा फिट राहण्यासाठी असावा, फॅशनसाठी नव्हे. अनेकदा जिममध्ये येणारे तरुण त्यांच्या कपॅसिटीपेक्षा अधिक वजन उचलतात, हे थांबले पाहिजे. शास्त्रोक्त पद्धतीने केलेल्या व्यायामामुळे कोणालाच अपाय होत नाही. पण, त्याचा अतिरेक झाल्यास मात्र तापदायक ठरू शकते.
-नितीन शिरसाठ, जिम ट्रेनर
---
केवळ स्वतःशीच असावी स्पर्धा
आपल्याला मिळालेले आयुष्य चांगल्या रीतीने जगण्यासाठी व्यायाम गरजेचा आहे. प्रत्येकाने रोज धावणेही आवश्यक आहे. मात्र, प्रत्येकाने स्वतःची शारीरिक क्षमता ओळखूनच व्यायाम करायला हवा. व्यायाम करताना केवळ स्वतःशीच स्पर्धा असली पाहिजे. फिटनेस राखण्यासाठी अभ्यास गरजेचा आहे. शास्त्रशुद्ध अभ्यास केला, तरच त्याची चांगली फलनिष्पत्ती होऊ शकते. व्यायाम करताना श्वासोच्छवासाची गतीही महत्त्वाची असते. पण, अनेक जण चुकीच्या पद्धतीने श्वासोच्छवास करतात. त्यामुळे तज्ज्ञांचा सल्ला घेऊन श्वासाची गती ठरवावी व त्या पद्धतीने सराव करावा. श्वासोच्छवास व्यवस्थित झाला, तर शरीराला ऑक्सिजनचा पुरवठा चांगला होईल व होणारे अपघात टळू शकतील. मात्र, अनेक जण चुकीच्या पद्धतीने व्यायाम करताना दिसतात, ते टाळायला हवे.
-मनीष चिंधडे, मॅरेथॉन रनर
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
