विजय गोळेसर
--
मातृत्व हा स्त्रीच्या जीवनातील अत्यंत महत्त्वाचा प्रसंग असतो. मुलाच्या जन्मानंतर हिंदू धर्मातील रीतिरिवाजाप्रमाणे अनेक संस्कार व धार्मिक विधी केले जातात. मूल जन्माला आले, की ‘सटुआई’ त्याच्या कपाळी प्रारब्ध (भाग्यरेषा) लिहिते, असा समज हिंदू धर्मामध्ये रूढ आहे. त्यामुळे ‘सटुआई’ ऊर्फ ‘सटी’ या देवतेचे बाळ व बाळंतीण यांच्या दृष्टीने अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. अशा या ‘सटुआई’ किंवा ‘सटी’चे महाराष्ट्रातील एकमेव मंदिर सिन्नर तालुक्यातील डुबेरे येथे आहे. महाराष्ट्रातील अनेक घराण्यांची ही कुलदेवता आहे. त्यामुळे मुलाचा जन्म झाल्यावर सव्वा महिन्याच्या आत बाळाला सटुआईच्या दर्शनाला नेले जाते.
----
‘सटीचा लेखाजोखा न चुके ब्रह्मादिका’ असे जिच्याबद्दल म्हटले जाते त्या सटुआईचे सुप्रसिद्ध मंदिर सिन्नरपासून ८ किलोमीटरवरील डुबेरे येथे आहे. सुमारे ३०० वर्षांपासून हे मंदिर येथे आहे. बाळाच्या जन्मानंतर पाचव्या दिवशी त्याच्या कपाळावर त्याचे प्रारब्ध (नशीब) लिहिणारी देवता म्हणजे सटुआई! पूर्वीचे मंदिर दगड-मातीचे होते. आता डुबेरेच्या नावलौकिकत भर टाकणारे सिमेंट काँक्रीटचे भव्य मंदिर येथे उभे आहे.
नवसाला पावणारी सटुआई
या मंदिरातील सटुआईचे वैशिष्ट्य म्हणजे प्राचीन काळापासून आजपर्यंत लहान मुलांचे जावळ काढणे, मूल होत नसल्यास नवस बोलणे, तसेच लहान बाळांची इडापिडा (आजार) बरे होण्यासाठी या देवीला साकडे घातले जाते आणि शेकडा ९९ वेळा भाविकांच्या मागण्या देवी पूर्ण करते, असा अनुभव आहे. या देवीच्या दर्शनासाठी महाराष्ट्रातूनच नाही, तर गुजरात, मध्य प्रदेश, कर्नाटक एवढेच नाही, तर परदेशांतून थेट अमेरिका, जर्मनी व फ्रान्स येथूनदेखील भाविक येतात, असे गेली २१ वर्षे देवीची पूजा करणारे सेवेकरी नामदेव मुजगुडे अभिमानाने सांगतात. सटुआईला केलेले नवस फेडणारे भाविक देवीला खेळणा, पाळणा, नाडापुडी वाहतात.
पूजा करण्याची विशिष्ट पद्धत
सटुआईची पूजा करण्याची विशिष्ट पद्धत आहे. बाळाची आई देवीची वाट आपल्या केसांनी झाडते. पाच वेळा देवीला दंडवत घालते. बाळाला देवीचे दर्शन घडविल्यानंतरच त्याचे जावळ काढता येते. बाळाच्या जावळाचे केस काढताना प्रथम मान मामाचा असतो व आत्या ते जावळ आपल्या ओटीत झेलते.
बरेच लोक येथे म्हणजे डुबेरेच्या सटुआई मंदिरात कोरडा शिधा आणून येथेच शिजवतात व देवीला नैवेद्य अर्पण करतात. देवीला गोड म्हणजे शाकाहारी नैवेद्य असतो. मात्र, देवीचा सारथी असलेल्या काळोबाला मांसाहारी नैवेद्य दाखविला जातो. काळोबाचे मंदिर देवी मंदिराच्या मुख्य दरवाजाशेजारी आहे. भाविक आपल्याऐपती प्रमाणे विधी (जत्रा) करतात. देवीचा नवस फेडण्यासाठी आलेले भक्त सटुआईच्या दर्शनानंतर गावात कुणाकडेही न जाता थेट आपल्या गावाकडे मार्गस्थ होतात व घरी गेल्यावर स्नान करतात, अशी प्रथा आहे. देवीचा फोटो, प्रसाद, अंगारा घरी नेल्यास घरातील बाळांना त्रास होतो, असे इथले सेवेकरी सांगतात.
सन १९८७ मध्ये गावातील तरुण कार्येकर्ते नारायण केरुजी वाजे यांच्या पुढाकाराने श्री सटुआई मंदिर ट्रस्टची स्थापना झाली. १९९५ साली जुने मंदिर पडून त्याच जागेवर १९९७ साली सिन्नरभूषण हभप त्र्यंबकबाबा भगत यांच्या हस्ते मंदिराचे भूमिपूजन झाले व त्याच वर्षी मंदिराचे गर्भगृह म्हणजे गाभारा बांधण्यात आला. त्यानंतर लवकरच भाविकांच्या सोयीसाठी भक्तनिवास बांधण्यात आले, तसेच ग्रामीण विकास योजनेंतर्गत सभामंडप, स्वच्छतागृह, संरक्षक भिंत व पाण्याची टाकी या सुविधा तयार करण्यात आल्या.
--
पंचधातूंची देखणी व प्रसन्न मूर्ती
देवीच्या या गाभाऱ्यात सटुआईची पंचधातूंची अतिशय सुंदर, मनमोहक, देखणी व प्रसन्न मूर्ती आहे. नाशिकचे सुप्रसिद्ध मूर्तिकार शरद मैंद यांनी ही मूर्ती तयार केली आहे. त्यावेळी मूर्तीसाठी एक लाख एक हजार रुपये, कळसासाठी २९ हजार रुपये, तर गाभाऱ्यासाठी १५ हजार रुपये खर्च आला. सटुआईच्या मूर्तीचे कल्पनाचित्र श्री भीमाजी चव्हाण यांनी तयार केले होते. ८ एप्रिल २००२ रोजी सटुआईदेवी मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा व मंदिराचा कलशारोहण समारंभ झाला. महामंडलेश्वर आचार्य महंत हभप रामकृष्ण महाराज लहवितकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली नाशिक येथील वेदशास्त्रसंपन्न ब्रह्मवृदांने वैदिक मंत्रघोषात यथासंग होमहवन केले. मूर्ती स्थापनेच्या वेळी तीन दिवस विविध कार्यक्रम आयोजित करण्यात आले होते. साखरे महाराज यांच्या हस्ते मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा करण्यात आली,
तेव्हापासूनच नवरात्रोत्सव साजरा करण्यात येतो. नवरात्रोत्सवात दर वर्षी वेगवेगळे उपक्रम राबविण्यात येतात. यात रांगोळी स्पर्धा, निबंध स्पर्धा, वक्तृत्व स्पर्धा, नृत्य स्पर्धा असे उपक्रम घेतले जातात. दोन वर्षांपासून महिला कीर्तनकार सप्ताह आयोजित करण्यात येत आहे. श्री सटुआई मंदिराची ख्याती ऐकून दक्षिण फ्रान्सच्या जेसिका मॅडम देवीवर आधारित इतिहासाचा अभ्यास करण्यासाठी दोन वेळा पूर्ण नवरात्रभर डुबेरे येथे राहिल्या होत्या, याचा उल्लेख संस्थांनच्या www.satwai.org या संकेतस्थळावरदेखील करण्यात आला आहे.
--
मंदिर संस्थानची वैशिष्ट्ये
सन १९८७ मध्ये गावातील तरुण कार्येकर्ते नारायण वाजे यांच्या पुढाकाराने श्री सटुआई मंदिर ट्रस्टची स्थापना झाली. सटुआईच्या मंदिरात प्राचीन काळापासून शेंदूर लावलेल्या दोन पाषाण मूर्ती (तांदळे) आहेत. देवीच्या या गाभाऱ्यात सटुआईची पंचधातूंची अतिशय सुंदर, मनमोहक, देखणी व प्रसन्न मूर्ती आहे. सटूआईच्या मूर्तीचे कल्पनाचित्र भीमाजी चव्हाण यांनी तयार केले होते. १९९७ साली सिन्नरभूषण हभप त्र्यंबकबाबा भगत यांच्या हस्ते मंदिराचे भूमिपूजन झाले. महामंडलेश्वर आचार्य महंत हभप रामकृष्ण महाराज लहवितकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली ८ एप्रिल २००२ रोजी सटुआई देवी मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा व मंदिराचा कलशारोहण समारंभ झाला.
--
असा आहे मंदिर संस्थान ट्रस्ट
स्थापना- दि. २५-०९-१९८७, नंबर ए-९०१, पदाधिकारी- नारायण केरुजी वाजे (संथापक अध्यक्ष), रघुनाथ धोंडूजी वारुंगसे (व्हाइस चेअरमन), भीमाजी रामभाऊ चव्हाण (सेक्रेटरी), विश्वस्त- भाऊराव भागूजी वारुंगसे, रामनाथ मुरलीधर भालेराव, सुरेश महादू वारुंगसे, श्रीपत मारुती वारुंगसे, विठ्ठल गंगाधर ढोली, पोपट रामचंद्र ढोली, बाजीराव भाऊराव माळी, सेवेकरी- नामदेव चिमाजी मुजगुडे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट