गर्भाशयाच्या मुखाला होणारा कॅन्सर हा गर्भाशय मुखाच्या पेशी जास्त वाढल्याने होतो. या पेशी आजूबाजूच्या अवयवांपर्यंत पोहचू शकतात. सुरूवातीला या कॅन्सरची काहीच लक्षणे दिसत नाहीत. गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग वाढला तर लक्षणं दिसायला लागतात. हा कॅन्सर ह्युमन पॅपीलोमा व्हायरस या इन्फेक्शनमुळे होतो. धुम्रपान करणाऱ्या महिला, शारीरिक संबंध कमी वयात येणे, एका पेक्षा जास्त व्यक्तीशी शारीरिक संबंध असणे, जास्त प्रसूती होणे, गर्भरोधक गोळ्या जास्त वर्ष घेणे. साधारणपणे ४० ते ५० वयाच्या दरम्यान या कर्करोगाचे प्रमाण जास्त आढळून येते. गर्भाशयमुखाचा कॅन्सर होण्यापूर्वी १० ते २० वर्ष तो होण्याच्या स्थितीमध्ये असतो.
गर्भाशयमुखाच्या कॅन्सर व्यतिरिक्त, गर्भाशयाचा व स्त्रीरोग बिजाचाही कॅन्सर होऊ शकतो. गर्भाशयमुखाच्या कॅन्सरनी मृत्यू होणाऱ्या स्त्रियांचे प्रमाण, इतर कर्करोगापेक्षा जास्त आहे. अजूनही बऱ्याच भारतीय स्त्रिया या स्वतःच्या आजाराकडे दुर्लक्ष करतात. अज्ञान व लाज यामुळे डॉक्टरकडे जायची टाळाटाळ करतात. अती झाल्यावरच वैद्यकीय तपासणी करायला तयार होतात, अशावेळी कर्करोग हा शेवटच्या स्टेजला असू शकतो व त्यामुळे मृत्यू होऊ शकतो. पण हा कर्करोग प्राथमिक अवस्थेत ओळखता आला तर पूर्ण बरा होऊ शकतो. या रोगाचा शोध घेण्यासाठी पॅप स्मिअर नावाची सोपी अशी चाचणी आहे. ही टेस्ट गर्भाशयमुखाचा कर्करोग पुढील दहा वर्षात व्हायची शक्यता आहे किंवा नाही याविषयी माहिती देऊ शकते. अशा तऱ्हेने लवकर निदान झाल्यास साध्या उपचारांनीही हा आजार बरा करता येतो म्हणुन सर्व विवाहित स्त्रियांनी पॅप स्मिअर नावाची टेस्ट नियमितपणे करून घेणे आवश्यक आहे. या टेस्टमध्ये कर्करोगाचा संशय आल्यास आणखी काही तपासण्या करून निदान पक्के केले जाते. सूक्ष्मदर्शक यंत्राखाली तपासणी त्याला काल्पोस्कोपी म्हणतात. यावेळी गर्भाशायचा तुकडा काढून तपासला जातो.
कर्करोग अगदीच प्राथमिक अवस्थेत असेल तर छोट्या शस्त्रक्रिया करून उपचार केले जातात. गर्भाशय काढून टाकणे, योनी मार्गाचा वरचा भाग काढणे व आजूबाजूचे आवरण काढणे हे केले जाते. काहीवेळा शस्त्रक्रिये ऐवजी रेडीयोथेरपीचा उपयोग केला जातो. कुठल्या स्टेजला कर्करोगाचे निदान झाले यावरून ती व्यक्ती पुढे किती दिवस जगू शकते हे ठरते. गर्भाशयमुखाचा कर्करोगामुळे मृत्यू होण्याचे प्रमाण अप्रगत देशात जास्त आहे. प्रगत देशामध्ये जागरूकता व लवकर उपचार करून घेणे यामुळे गर्भाशयमुखाचा कर्करोग खूप कमी झाला आहे. या कर्करोगाची लक्षणे म्हणजे बऱ्याच वेळेला काहीच त्रास होत नाही. नियमित तपासणी केली तर त्या तपासणीमध्ये कॅन्सर आढळून येतो. इतर लक्षण म्हणजे रक्तस्त्राव होणे, पांढरे पाणी जाणे, शारीरिक संबंधानंतर रक्तस्त्राव होणे, ओटीपोटात दुखणे, कधी कधी गर्भाशयाच्या मुखाला मोठी गाठ असणे, व त्यातून रक्तस्त्राव होणे, असेही दिसून येते. कॅन्सर जास्तच वाढला असेल तर तो इतर अवयवांपर्यंत पोहचतो. तेव्हा भूक न लागणे, वजन कमी होणे, थकवा येणे, ओटीपोटात दुखणे, कंबर पाठ दुखणे, पाय दुखणे, पाय सुजणे, खूप जास्त रक्तस्त्राव होणे, तपासणी केल्यावर रक्तस्त्राव होणे, अशी लक्षणे दिसून येतात.
नियमितपणे शारीरिक तपासणी आणि पॅप स्मिअर केली तर कॅन्सरचे प्रमाण आणि परिणामी मृत्यूचे प्रमाण देखील कमी होईल. दर ३ वर्षांनी पॅप स्मिअर केल्यास ८० टक्के कॅन्सरचे प्रमाण कमी होईल म्हणून पॅप स्मिअर व नियमित तपासणी करणे गरजेचे ठरते. लिक्विड बेसड् सायटॉलॉजी ही अजून एक तपासणी आहे. यामध्ये गर्भाशयमुखाच्या कॅन्सर चे निदान जास्त अचूक होते. शारीरिक संबंध ठेवतांना जर निरोध वापरला तर कॅन्सरचे प्रमाण कमी होऊ शकते. असं अभ्यासात दिसून आलं आहे. निरोधामुळे बाकीचे शारीरिक संबंधांमुळे होणारे आजारही टाळले जातात.
सध्या दोन प्रकारचे व्हॅक्सीन उपलब्ध आहे गार्डासील व सर्व्हीरीक्स. हे व्हॅक्सीन घेतले तर ९३ टक्के कॅन्सर होण्यापासून वाचू शकतो. या व्हॅक्सीनचे तीन डोसेस असतात व ते वयाचा ११ वर्षापासून ते ४५ वर्षापर्यंत दिले जातात. व्हॅक्सीन घेतले तरी नियमितपणे शारीरिक तपासणी आणि पॅप स्मिअर करणे गरजेचे आहे. भारतामध्ये गर्भाशयाच्या आतल्या अस्तराचा कर्करोग व बिजकोशाचा कर्करोग ही होऊ शकतो. उशिरा लग्न होणे, कुमारिका असणे, मुल न होणे, मुल उशिरा होणे, स्तनपान न करणे यामुळे स्तनांचा किंवा गर्भाशयाच्या आतल्या अस्तराचा कर्करोग ५० टे ६५ या वयात होऊ शकतो. ज्या व्यक्तीमध्ये मधुमेह, अतिरक्तदाब, आणि स्थूलता असते अशा स्त्रीमध्ये गर्भाश्याचा कर्करोग होण्याची शक्यता जास्त असते. यामध्ये पाळी जास्त दिवस येणे, अंगावर जास्त रक्तस्त्राव होणे, पाळी लवकर लवकर येणे, किंवा पाळी बंद झाल्यावरही अंगावर रक्तस्त्राव व्हायला लागणे, अशी लक्षणे दिसून येतात. अशावेळी शारीरिक तपासणी करून, सोनोग्राफी, क्युरेटिंग करून निदान करतात. सध्याच्या काळात नियमित तपासणी, जागरूकता, योग्य उपचार असतील तर गर्भाशयाच्या कर्करोगामुळे होणारे मृत्यू आपण टाळू शकतो.
(लेखिका स्त्रीरोग तज्ज्ञ आहेत.)
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
