धनंजय गोवर्धने
चाळीस-पन्नास वर्षांपूर्वी नाशिक आजच्या इतकं अवाढव्य वाढलेलं नव्हतं. नाशिकची लोकसंख्याही कमी होती. माणसं सर्वसाधारणपणे एकमेकांना ओळखत होती. किराणावाला, दूधवाला, न्हावी, कापड दुकानदार, मिठाईवाला हे सारेच ठरलेले असे. फॅमिली डॉक्टर ही संकल्पना तेव्हा प्रचारात नव्हती; पण अस्तित्त्वात होती. आजच्या सारखे वेगवेगळे तज्ज्ञ नव्हते. सर्वच आजार एकच डॉक्टर तपासून औषध लिहून देई. त्याला प्रत्येक व्यक्तीची फॅमिली हिस्ट्री माहित असे. अशी सर्व माणसं जवळ असत. आज गावात असलेलं म्हसरूळ, चामरलेणी, पांडवलेणी, तपोवन, सोमेश्वर ही त्यावेळी आमची सहलीची ठिकाणं असत.
एचपीटी कॉलेजला असतांना ते खूप दूर वाटे. आजच्या सारख्या दुचाकींचा सुळसुळाट नव्हता. बहुतेक जण सायकलच वापरत, फारच थोड्यांकडे स्कूटर, मोटारसायकल असे. स्कूटरसाठी तेव्हा नंबर लावावा लागे आणि काही महिन्यांनी किंवा वर्षांनी ती मिळे. त्यामुळे आम्ही कॉलेजला सायकलनेच जात असू. पंचवटीच्या घरातून रविवार कारंजावरच्या मित्राकडे जमून पुढे जात असू. पण पावसाळ्यात मात्र सायकलवर कॉलेजला जाणं अवघड असे. आणि मुख्य म्हणजे अशा ओल्या अवतारात आपल्याला कोण कोण बघणार या कल्पनेनं अंगावर काटा येत असे. अशावेळी सिटीबस हा एकमेव उपाय असे. पंचवटीतून कॉलेजच्या बसला फारशी गर्दी नसे. पण रविवार कारंजा आणि मेहेर स्टॉपला बस रंगीबेरंगी कपड्यांनी आणि ऋतू कालोद्भव पुष्पांनी आणि सुगंधानी भरून जात असे. सुगंधीत पाऊस बसभरून दरवळत राही. केसात अडकलेला पाऊस, फुलांच्या पाकळ्यावर थबकलेला पाऊसस, पाठीवर घुसमळणारा, पाऊस श्वासात भरलेला पाऊस, बस बाहेर कोसळणारा आणि बसच्या आतही कोसळत असे.
आजच्या मेहेर स्टॉपच्या समोर पूर्वी 'मेहेर हॉटेल' होतं आणि त्यामुळे त्या स्टॉपला मेहेर बसस्टॉप असं नाव पडलं. आता त्या जागेवरती एक नवीन इमारत उभी आहे. मेहेर हॉटेल हे एका इराणी अब्बास नावाच्या इसमाचं टिपीकल इराणी हॉटेल होतं. वेताच्या काळ्या रंगवलेल्या खुर्च्या संगमरवरी टॉप असलेली लाकडी टेबलं, भिंतीवरती मोठे आरसे आणि वरती चार पात्यांचे जुने पंखे,
डाव्या हाताला कॅश काऊंटर त्यांच्या उजव्या बाजूला एक मोठा फोटो, त्यात वर्तमान पत्रातलं कात्रण आणि एक फोटो, ज्यात एक शिकाऱ्याच्या पोषाखातला रुबाबदार इसम आणि त्याच्या पायाशी एक मारलेला वाघ. हा फोटो आणि त्यातला आपल्या नात्याविषयी अब्बास शेठच्या चेहऱ्यावर एक अभिमान आणि गर्व दिसून येत असे. त्या फोटोविषयी कोणी चौकशी केली तर सर्व अभिमानाने सांगत.
समोर काचेच्या बरण्यांत बि‌स्किट, नानकटाई, आणि मेहेर बेकरीतले इतर पदार्थ ठेवलेले असत. त्याच्या बाजूसच जुना काळा टेलिफोन ह्याचा नंबर सर्वांकडे असे. कधीही कोणाला अडचणीत हा टेलिफोन हक्काचा आणि कामाचा वाटे. तेंव्हा मोबाईल नव्हते. पण मेहेरला अब्बासशेठकडे निरोप ठेवला तर तो नक्की मिळणार ह्याची खात्री असे. कित्तेकवेळा मित्र मेहेरला जमत आणि तिथंच त्यांचे फोनही येत, आणि अब्बासशेठ कंटाळा न करता प्रेमाने तो देत असत.
मेहेरमध्ये टिपीकल इराणी चहा मिळायचा. अर्धा अर्धा चहा पिवून तासन् तास गप्पा मारत बसणारे ग्रुप काही रिकाम टेकडे काडेपेटी बोटांनी उडवून छापाकाटा खेळत, पैंज लावत आणि चहा बरोबर केळी, खिमापाव फस्त करत. काहींचे तर टेबलखुर्ची ठरलेले, तर कुणी एखादी इंग्रजी जाडजूड कादंबरी घेवून कोपऱ्यात शांत वाचत बसलेला असे. एकदा श्रीकांतनेकडे अभ्यासक्रमातलं इंग्रजीच पुस्तक नव्हतं. मेहेरला मित्रांकडे चर्चा आणि पुस्तकाच्या मुखपृष्ठावरचा मजकूर वाचून त्याने तो पेपर लिहीला होता आणि त्यात तो पासही झाला होता. अडलेल्या प्रत्येकाला मेहेरला आपली अडचण सोडवली जाईल. निदान काही तरी मार्ग निघू शकेल कोणीतरी मदत करु शकेल, अशी आशा असायची आणि ह्या आशेनेच अडचणीत मित्र मेहेरला जमत. समजा मदत नाही मिळाली तरी मनावरचं ओझं कमी करणारा एखादा तरी आधार असायचा, एकदा विवेकला त्याच्या नातेवाईकांसाठी एक विशिष्ट औषधाचं इंजेक्शन औरंगाबादेत हवं होतं. नाशिकमध्ये ते कुठे मिळेल का? ह्यासाठी त्यांनी चौकशी केली होती. विवेकने ती अडचण सांगितली. कारण मेहेरच्या मागे बरेच औषध कंपन्यांचे प्रतिनिधी रहात असत. जवळपास काही एजन्सीही होत्या. जोगीने त्याला औरंगाबादेत औषध कुठे मिळेल हे त्याचं नाव संदर्भ देवून मिळेल हे सांगितले आणि दोन तासात, औरंगाबादेत ते इंजेक्शन रूग्णाला दिलं गेलं.
आजच्या सारखे फोन तेव्हा फार नव्हते. मोबाईल तर नव्हतेच. त्यामुळे अडचणींना रक्त लागलं तर मेहेरच्या एका मित्राकडे डायरी होती, त्यात जे रक्त देवू शकतात. ज्यांना आपला रक्तगट माहीत आहे, अशा रक्तदात्यांची नावं, त्यांचा पत्ता आणि रक्तगट ह्याची डायरी होती, मेहेरच्या मित्रांनी अशा अनेक अडचणीच्या रुग्णांना मदत केली आहे. मग तो आपला मित्र असो किंवा मित्राचा मित्र असो, मेहेरला जात, धर्म, पक्ष, आर्थिकस्तर, शैक्षणिकस्तर यांच्या पलिकडचं आहे. एक मित्रत्वाच नात तरंगत असायच, कधी कधी ही मैत्री फक्त सिगारेटच्या दोन झुरक्यातूनही झालेली असायची. काही जण फक्त सिगारेट पिण्यासाठी तिथपर्यंत येत. तिथला पानवाला, तरुण मुलांना सिगारेट देतांना म्हणायचा असे, 'बाबु ये अच्छा नही है' समोर मित्रविहार आजही आहे. तिथं टेबल टेनिस, व्हॉलीबॉल, पत्ते खेळणारी मंडळी येत, कोर्टातही थकून आलेली वकील मंडळी असत. तर घरी जावून फ्रेश होवून फिरायला आलेली बँकर्स असत. राजकीय खलबत इथं चालत अनेक आमदार, खासदार, मेहेरमधूनच चहा पिले आहेत. अनेक खलबत, डाव, इथं आखले गेले आहेत.
मेहेरमध्ये खिमापाव, आमलेट पावचा खमंगवास असेपर्यंत मेहेरला मागच्या बाजूला वरती, पिणाऱ्यांची सोय होती. तेथे हलक्या आवाजात बरेच डाव शिजत. त्यांना मागच्या बाजूने रस्ता होता. मेहेरला मॅनेजमेंट बदलली आणि त्यांनी नाशकात पहिल्यांदा बारमध्ये महिला वेटर्स मुंबईहून आणल्या. सुरुवातीला गर्दी झाली आणि वाद, मारामाऱ्या होऊन हे प्रकरण लगेचच बंद झालं. मेहेरला हे मुंबईच कल्चर सहन झालं नाही.
मेहेरच्या समोरच्या बसस्टॉपच्या मागे ग. ग. हायस्कूलची कम्पाऊंड वॉल आहे. ही भिंत म्हणजे अनेकांची बसायची जागा होती. काहींचा तो टेहाळणी बुरुज होता. इथं प्रत्येकाचं काही तरी टोपण नाव होत. बोक्या, ढापण्या, भट्या, धन्या, पम्या, गज्या, विक्या, पाट्या आणि त्यांनाही त्या नावानं हाक मारलेल्या आवडायचं, त्यात मैत्रिचा गोडवा, आपलेपणा होता. तिथून सर्वांवर लक्ष ठेवता यायचं. त्यावेळी 'सातच्या आत घरात' अशी परिस्थिती होती. त्यामुळे मुली ग्रुपनेच पायी फिरत असत. काहींच्या हलक्या जखमा ह्या कट्यावर भळभळून वाहत. काहींच्या कवितांना जन्म दिलाय, काहींच्या कविता संग्रहाच्या कल्पना, त्याची वाटचाल, अशा साहित्यिक भवितव्याची मूळ इथंही आहेत. नाटकवाल्यांच्या चर्चा, गाणारे, डॉक्टर्स, खेळाडू, सारेच मेहेरला येत. अनेकांना ती चावडी वाटे. मला मात्र नेहमीच चैतन्याचे माहेर वाटे. मेहेरने अनेक उनाड, घरातल्या कटकटींना कंटाळलेल्या मुलांना, अपघात, अडचणीत असलेल्या अनेकांना जगण्याची उमेद हरवून बसलेल्यांना जगण्याच चैतन्य दिलंय, म्हणून मेहेर मला नेहमी चैतन्याच माहेर वाटतं.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
