- वृन्दा भार्गवे
दारिद्र्यरेषेखालील वस्त्यांमध्येच हट के स्टाईलचा प्रभाव असतो असे नव्हे. मध्यम वा उच्च मध्यमवर्गीय अशा काही घरांमध्ये जगण्याच्या पद्धतीत नकळत गोंधळ झालेला दिसतो. या घरात अगोदरच्या पिढीला, तुम्हाला नाही कळणार.. या गटात टाकले जाते परवलीचे हे तीन शब्द आजकाल शस्त्रासारखे वापरले जातात. या शब्दात उपेक्षा अवहेलना असते असे नाही. पण यातील सूर मात्र तुमचे अज्ञान दर्शविण्याचा असतो. तुम्हाला नाही कळणार असे ठासून सांगण्यामागे तुमचा काल तुम्ही कवटाळून बसला आहात. तो जरा बाजूला ठेवा असे सांगणे असते. स्मार्ट फोनचे फंक्शन असो किंवा शॉपिंग, तुम्ही नका येऊ, तुम्हाला त्यातले नाही कळणार, कॉलेजच्या डेजची मजा पाहायला येऊ का असा प्रश्न घरातल्या वडिलधाऱ्याच काय पण पालकांनी (मुळात तो असा प्रश्न विचारणे अशक्य) विचारला तर तुम्हाला नाही कळणार.. हे उत्तर ठरलेले. आपल्याला गरज भासते ती निव्वळ तांत्रिक बाबतीत हे पालकांचे म्हणणे. जसे पासवर्ड बदलायचा असल्यास.. राऊटर जोडण्यासंदर्भात, वायफाय कसे कोठून मिळवायचे, फाईल अटॅच कशी करायची, एखादा मजकूर कसा सेव्ह करायचा, कॉपी पेस्ट केल्यावर पुढे काय? विशेषत: PDF कसे करायचे, सेव्ह केलेला मजकूर कुठे आहे हे लक्षात कसे ठेवायचे?
अत्यंत साध्या सोप्या शाळकरी मुलगा सोडवू शकेल अशा या शंका आहेत,असे वाटू शकेल. पण अनेकांची गोची होते ती वरवर वाटणाऱ्या साध्या बाबतीत. आपल्या आई-वडिलांनी घेतलेला नवीन स्मार्ट मोबाइल या तरुणांसाठी डोकेदुखी ठरते. घरच्यांना कितीवेळेस समजावून सांगितले तरी ते चकित नजरेने त्याकडे पाहात राहतात. अरे, तू हे केले कसे, हा त्यांचा प्रश्न निरागस वाटला तरी तो आम्हाला irritate होऊ शकतो, हे या तरुणांचे स्पष्टीकरण. मुलभूत गोष्टींमध्ये घरचे अडकतात. contact list मधील नंबर त्यांना सापडत नाही. मेसेज लिहिताना तो खालीवर लिहिला जातो, मध्येच अक्षर मध्येच आकडे लिहिता येत नाही. एकाचा मोबाइल नंबर दुसऱ्याला कसा पाठवायचा हा त्यांना पडणारा गहन प्रश्न.
मुलांना अजिजी करत, शिकव की तू, बैस आमच्याजवळ, वडिलधाऱ्याजवळ बसायचे नाही त्यांना नीट समजावयाचे नाही ही तुमची सवय, आम्ही प्रयत्न करतो शिकण्याचा. हे पालुपद म्हणणारे, आपल्या जगण्याची पद्धत अत्यंत वाईट कशी यावर बोलत राहतात तेंव्हा त्यांच्याशी नेमके कसे वागावे हे या तरुण-तरुणींना समजत नाही. तीनतिनदा समजावले तरी या विषयात त्यांना स्वारस्य नाही, हे या तरुणांना कळते. त्यांचा वेळ त्यांना या गोष्टीत घालवायचा नसतो. आपल्या एखाद्या मित्राचे वा मैत्रिणीचे वडील जर मुलभूत प्रश्न विचारून भंडावून सोडत असतील तर मात्र मोफत मार्गदर्शन करायला ते तयार असतात. हेच आपल्याच घरातल्यांना समजावून सांगायचे म्हटले की त्यांच्या अंगावर काटा येतो आणि हे पुन्हा एकदा समजावल्याने काय बिघडणार आहे? नाही कळत एखाद्याला तंत्रज्ञान. लागतो वेळ शिकायला. अशा लंगडया सबबी दिल्या तरी मुलगा ऐकत नाही म्हटल्यावर त्याच्या लाईफस्टाइलवर मोठ्यांकडून आक्षेप घेतला जातो.
शेवटी तंत्राला शरण जाणारे तरुण तुम्हाला नाही कळणार म्हणत समजावण्याचा कंटाळा करतात. त्यांच्या स्मार्टफोनवर अपलोड आणि डाऊनलोडचा ते खेळ खेळत असतात. हे या गटाला कळत नाही. अत्यंत वेगाने त्यांची बोटे चालतात, ती गेमचा स्कोर करण्यासाठी. दुसरीकडे तंत्रज्ञान अवगत करणारे साधे कोर्सेस करून इ-पेपर वाचणारे, यू-ट्यूबवर गुलजार वा चेतन भगतची मुलाखत पाहणारे, इ-साहित्य संमेलन घरबसल्या पाहिले पाहिजेच हे समजणारे, अनेक सिनेमे उत्तमोत्तम मुलाखतीचा यू-ट्यूबवर आस्वाद घेणारे, ऑनलाइन शॉपिंग लीलया करत घरात काय हवे नको ते पटकन ऑर्डर करणारे ज्येष्ठ नागरिक तुम्हाला नाही कळणार या नव्या लाईफस्टाइलने आम्हाला काय दिले, असे दाखवून देतात आणि हा जगण्याचा अपरिहार्य भाग आहे, तो आता जाणून घेतला पाहिजे हे मान्य करतात तेंव्हा त्या विचारसरणीचे कौतुक करावेसे वाटते.
वरवर पाहता यात जीवनशैलीचा संबंध येतो कुठे असे वाटेल, पण घर तेच असते. त्यात एकजण दुसऱ्याला नाकारण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न करत असतो. एकाचे सतत मोबाइलशी खेळणे दुसऱ्याला सहन होईनासे होते, पहिल्याला त्याचा उपयोग नीट न करता येणे याची चीड वाटणे, काही वेळेस तंत्राशी आपण खेळायला हवे हा आग्रह तयार होतो. आपल्या जीवनशैलीवर साठी उलटलेल्यांनी अतिक्रमण का करावे असे वाटू लागते. त्यांनी मोबाइल वापरावा, तो केवळ फोन कॉल घेण्यासाठी किंवा करण्यासाठी. बाकी इतर फंक्शन येत नसतील तर एवढा आटापिटा कशाला? याचे पर्यवसान वेगळीकडे होते. बरेचदा साठीत पोहोचलेल्यांना ज्या भेटी दिल्या जातात त्यात समई, निरांजन, शाल, मफलर, स्वेटर, अशा वयाची चाहूल सांगणाऱ्या भेटी दिल्या जातात. चांगले शुज, उत्तम पेन ड्राईव्ह, चांगले gazette असे फार कमी वेळेस भेट दिले जाते. आता याच भेटी आपल्यासाठी योग्य. हा समजुतीचा घोटाळा मग सुरू होतो. प्रौढांसाठीची ही जीवनपद्धती घरादारात स्वीकारली जाते.
दुसऱ्या बाजूला आपल्याला अधिक कळते, कारण घरबसल्या आपण ट्रेनचे, विमानाचे तिकीट काढू शकतो, २९९९ रुपयात दिलवाले सिनेमात शाहरुखने घातलेले काळे जॅकेट ऑनलाइन मागवू शकतो. टीव्हीचा रिचार्ज भरू शकतो. मुख्य म्हणजे सांगाल ते काम सोपे करू शकतो. आपल्यावर अनेक बाबतीत आपले घर अवलंबून आहे. याचा अहंगंड निर्माण झाला की यांना काय कळते हा प्रश्न गडद होऊ लागतो.
पहिल्या गटाचा तुम्हाला नाही कळणार हा गतकाळावर आधारित,अनुभव निष्ठ असा आतला स्वर. जो उच्चारल्यावर ते भावूक होणार. गेलेले दिवस, आपले तारुण्य, त्या काळात केलेले धाडस. आपले वाचन, कॉलेज आणि नोकरी दोहोंचा समतोल साधत जगण्याची ती धडपड, हे कोणी ऐकून घेत नाही म्हणून खंतावलेली स्थिती. त्या अवस्थेत दुसऱ्या गटाशी रोज होणारा सामना. तुम्हाला नाही कळणार असे निव्वळ तंत्रावर हुकुमत असलेल्या तरुण गटाने आपल्याला म्हणणे वडिलधाऱ्यांना खटकत राहते. यावर उपाय एकच. परस्परांना समजून घेणे, नाही कळणारपासून कळण्याच्या शक्यतांपर्यंत जाणे.
(लेखिका साहित्यिक तसेच तरुणांच्या भावविश्वाच्या अभ्यासक आहेत)
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
