किशोर अहिरे
आतिथ्यक्षेत्रात नजीकच्या काळात सेकंड होम या संकल्पनेने महत्त्वाचे स्थान निर्माण केले आहे. आतिथ्याच्या क्षेत्रात सेकंड होमच्या प्रवेशामुळे एक नवे अर्थकारण निर्माण झाले आहे. याची व्याप्ती इतकी मोठी आहे की यात देखील आता नव्या नव्या संकल्पनाचा उदय होतांना दिसतो आहे. हे क्षेत्र गुंतवणुकदार, स्थावर मालमत्ता (रिअल इस्टेट) क्षेत्रातील मोठे उद्योजक, पर्यटक तसेच विविध सेवा पुरवणाऱ्या सेवा क्षेत्रातील कंपन्यांना देखील आकर्षित करते. गेल्या दशकापर्यंत सेकंड होम म्हणजे शहरापासून दूर कुठे तरी निसर्गरम्य ठिकाणी बांधलेले छोटेसे, टुमदार असे सुरेख घर व त्याभोवती विविध प्रकारच्या वृक्षांची लागवड येथपर्यंतच मर्यादित होते. परंतु गेल्या दशकभरात या संकल्पनेत मोठ्या प्रमाणात बदल होत गेले.
कुठल्यातरी एकांताच्या ठिकाणी एकटे घर बांधण्यापेक्षा एखाद्या मोठ्या क्षेत्रावर सुनियोजित पद्धतीने सर्व सुविधांयुक्त अशा सेकंड होमच्या प्रकल्पांना लोक अधिक पसंती देऊ लागले आहेत. या सेकंड होमच्या संकल्पनेत झालेल्या मूलगामी बदलास अनेक महत्त्वाचे घटक कारणीभूत ठरलेले दिसतात. यात प्रामुख्याने तेथील सुरक्षेचा प्रश्न, तेथील मुलभूत नागरी सुविधा म्हणजे वीज, पाणी, रस्ते यांचा प्रश्न व यासोबतच तेथे थांबल्यावर आवश्यक असणाऱ्या विविध प्रकारच्या मनोरंजन करणाऱ्या सुविधांची आवश्यकता हे होत. भारतात सुनियोजित अशा सेकंड होम प्रकल्पांना गेल्या दशकभरात सुरुवात झाली. यात पुण्याजवळ असलेला लोणावळा येथील अॅम्बी व्हॅली प्रकल्प, पुण्याच्या खडकवासला, पानशेत धरणांच्या परिसरात उभे राहिलेले भव्य असे सेकंड होम प्रकल्प यांचा प्रामुख्याने समावेश होतो.
नाशिक व परिसरात देखील गेल्या दशकभरात या क्षेत्रात अनेक महत्त्वपूर्ण प्रकल्प उभे राहिलेले दिसतात. यात प्रामुख्याने नाशिक, त्र्यंबकेश्वर रस्त्यालगत अत्यंत सुंदर सेकंड होम प्रकल्प मोठ्या प्रमाणात विकसित झालेले दिसतात. कल्पतरू हिल्स, ई.एन.जी ग्रीन व्हॅली, ग्रेप कंट्री यांसारख्या प्रमुख प्रकल्पांची प्रामुख्याने नोंद घ्यावी लागेल. नशिक-त्र्यंबकेश्वर क्षेत्रामध्ये सेकंड होम संकल्पनेचा अलीकडच्या काळात झपाट्याने विकास होतांना दिसतो आहे. याचे कारण म्हणजे तेथील आल्हाददायक वातावरण, डोंगरदऱ्या, नद्यानाले यांच्यातील विविधता कुठल्याही सेकंड होम घेणाऱ्याला आकर्षित करणारी अशीच आहे. त्यासोबतच नाशिक शहरापासून या परिसरातल्या कुठल्याही ठिकाणी पोहोचण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या चांगल्या दर्जाच्या रस्त्यांची उपलब्धता यामुळेच कुठलीही व्यक्ती आपल्या सेकंड होमपर्यंत अर्ध्यातासाच्या आत पोहोचू शकते. या परिसरात विविध संकल्पनांवर आधारित सेकंड होम प्रकल्पांना चांगलीच मागणी आहे. पावसाळ्यात तर हा परिसर अक्षरशः नंदनवनच वाटतो. येथे असलेली पाण्याची मुबलकता देखील तिथल्या विकासास कारणीभूत ठरते आहे. मोठ्या क्षेत्रावरील सेकंड होम प्रकल्प हे लोकांना अधिक आकर्षित करतात. याची कारणे म्हणजे तेथे असलेल्या सुविधांची उपलब्धता वीज, पाणी, रस्ते यासोबतच विविध प्रकारच्या मनोरंजनाच्या साधनांमुळे लोक सुटीच्या काळात आपल्या परिवारासोबत राहण्यास पसंती देतात. सेकंड होमच्या प्रकल्पांमध्ये रेस्तराँ, स्विमिंग पूल, कॉन्फरन्स हॉल यासारख्या सुविधांमुळे सेकंड होमच्या मालकांसोबतच, पर्यटन तसेच उद्योग क्षेत्रातील लोकदेखील त्यांच्या कॉन्फरन्स व संमेलनांसाठी याला पसंती देतांना दिसतात.
या सेकंड होममधल्या गुंतवणुकीत अलीकडच्या काळात लोकांचा कल वाढलेला दिसतो आहे. याचे कारण म्हणजे एक तर गुंतवणुकदाराला विशिष्ट अशा क्षेत्राच्या जमिनीचा मालकी हक्क मिळतो. सोबतच सर्व सुविधांयुक्त असे त्याच्या आवडीचे घर तो तेथे बांधू शकतो. तसेच त्याच्या आवडीच्या झाडांची, पालेभाज्या, फुलझाडे यांची लागवड तेथे करू शकतो. त्याला त्याच्या कुटुंबासोबत वेळ घालवण्यासाठी आवश्यक अशा ठिकाणाची यातून पूर्तता होते. बऱ्याच सेकंड होम प्रकल्पांमध्ये प्रवर्तक कंपनी इतर वेळी तेथे येणाऱ्या पर्यटकांना उपलब्ध करून देतात. हा रेंट-बॅक पर्याय अलीकडच्या काळात सेकंड होम धारकांना आकर्षित करू लागलेला दिसतो. यामुळे ते वापरत नसलेल्या काळात देखील ते घर वापरले जाते व यातून त्यांना अर्थप्राप्ती होते. याचबरोबर त्याची योग्य अशी देखभाल देखील होते. या सगळ्यामुळेच सेकंड होम प्रकल्प ही नवीन पर्यटन क्षेत्रे विकसित होतांना दिसतात. यातून नव्या आतिथ्याच्या नव्या अर्थव्यवस्थेचा उदय होतांना दिसतो. या प्रकल्पांमुळे त्या परिसरातल्या शेतजमिनींचे भाव मोठ्या प्रमाणात वाढलेले दिसतात. याचा फायदा येथील जमीन धारकांना होतांना दिसतो. यामुळे या परिसरात स्थानिकांना देखील मोठ्या प्रमाणात रोजगाराची संधी उपलब्ध होते आहे. सोबतच हा परिसर विविध प्रकारच्या वृक्षवेलींनी नटतांना पाहायला मिळतो. अत्यंत संरक्षित अशा क्षेत्रात यामुळे आपसूकच जैव-विविधता जपली जाते आहे.
या परिसरात अत्यंत उत्कृष्ट दर्जाचा भात, नाचणी, वरई अशा पिकांचे उत्पादन होते. या स्थानिक जातींचा भाताचे जरी योग्य असे मार्केटिंग केले तर या नैसर्गिकरित्या पिकवलेल्या (ऑर्गेनिक) धान्याला येथे येणाऱ्या पर्यटकांसोबतच सेकंड होम धारकांकडून देखील मोठी मागणी वाढू शकते. या परिसरातल्या जंगलात येणाऱ्या करवंद, जांभूळ, आंबा अशा रानमेव्याची तसेच पावसाळी भाज्या जर येथे येणाऱ्या पर्यटकांना तसेच प्रवाशांना जर आपण उपलब्ध करून दिल्या तर यातून स्थानिक तसेच आदिवासी कुटुंबांना चांगली अर्थप्राप्ती होऊ शकते.
त्र्यंबकेश्वर परिसर व इगतपुरी परिसर या भागात सेकंड होम प्रकल्पांचा मोठ्या प्रमाणात विकास झाल्यामुळे या भागाची अर्थव्यवस्थाच बदलून गेली. तसेच आता वैतरणा धरण क्षेत्राला लागूनच असलेल्या परिसराचा या क्षेत्रात भविष्यात मोठ्या प्रमाणात विकास होईल असे दिसते आहे. सेकंड होम या क्षेत्राने संधीचे नवीन दालनच खुले केले आहे. फक्त गरज आहे ती आपण या अर्थकारणात आपला वाटा निर्माण करण्याची.
(लेखक हॉस्पिटॅलिटी क्षेत्रातील तज्ज्ञ आहेत)
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
