प्रा. डॉ. विवेक खरे
मराठी नाटक आणि नाशिकचा घनिष्ट संबंध आहे. मराठी रंगभूमीवर आपला वेगळा ठसा उमटविणारे दोन नाटककार आपल्या या नाशिक शहरामधीलच होते. तात्यासाहेब शिरवाडकर आणि प्रा. वसंत कानेटकर या दोन दिग्गज नाटककरांच्या नाशिकमध्ये नाटकाच्या क्षेत्रात आज नक्की काय चाललंय, असा प्रश्न विचारला तर त्याचे उत्तर 'बरेच काही नवीन चालू आहे' असे द्यावे लागेल. खरोखरच नाशिकच्या नाट्यक्षेत्रात आज बरेच काही नवीन घडते आहे.
१९९० नंतर जागतिकीकरणाच्या प्रक्रियेने सर्वच क्षेत्रात आमूलाग्र बदल घडवून आणले. शहरांचा विकास झपाट्याने झाला. मोठ्या शहरांपाठोपाठ छोटी शहरेही विकसित होवू लागली. कला, साहित्य, संगीत, चित्रपट या सर्वच क्षेत्रात आता या शहरांमध्ये नवीन काहीतरी घडते आहे. मुंबई, पुणे इथेच कला, साहित्य यांची निर्मिती होते, इथेच रसिकता आहे असे म्हणणे आजतरी तितके खरे राहिले नाही. आज नाशिक या सर्वच कलानिर्मितीच्या केंद्रभागी येऊ पाहत आहे, किंबहुना आलेच आहे. सर्वच साहित्य प्रकारांमध्ये लेखन करणारी जुनी पिढी जशी नाशकात होती तशीच नवी पिढीही तितक्याच जोमाने लिहित आहे. साहित्य, संगीत आणि इतरही विविध कलाप्रकारांमध्ये नवीन नवीन प्रयोग करीत आहे. या सर्व प्रयोगांमधून वेगवेगळ्या कलांशी संबंधित कलावंतांबरोबर रसिकही अभिरुची संपन्न होत चालले आहेत.
नाटकाच्या बाबतीत म्हणायचे झाले तर आज नाट्यलेखनाबरोबरच, नाट्यदिग्दर्शन, संगीत, अभिनय, नेपथ्यरचना अशा सर्वच अंगाने नाशिकमधील नवीन पिढी तयार होत आहे. अशा या नवीन काही करू पाहणाऱ्या नाट्यकलावंतांसाठी आणि नाट्यरसिकांसाठी सातत्याने काहीतरी करावे अशा भूमिकेतून मागील वर्षभरात एक अत्यंत स्तुत्य उपक्रम राबविला गेला. कुसुमाग्रज प्रतिष्ठानच्या नाट्यविभागाने 'रंगालय' च्या माध्यमातून वर्षभर नाटक आणि नाटकाशी संबंधित एक चांगला प्रयोग नाट्यरसिक आणि नाट्यनिर्मितीशी संबंधित कलाकारांसाठी केला. रसिकांना स्थानिक नाटककारांच्या, कलाकारांच्या नाटकांबरोबरच मुंबई, पुणे येथील काही आगळीवेगळी नाटकेही दाखविली. या नाटकांमध्ये अभिनय करणारे कलावंत तसेच लेखक, दिग्दर्शक यांच्याशी संवाद घडवून आणण्यात आला. नाटकाच्या क्षेत्रात नाव कमाविलेले अभिनेते, दिग्दर्शक, अभ्यासक यांच्याशी संवाद साधण्याची तसेच त्याच्या मार्गदर्शनाची संधी तरुण कलावंत आणि नाटकात काहीतरी करू पाहणाऱ्यांना यानिमित्ताने मिळाली. आशुतोष पोतदार, अतुल पेठे, अभिजित झुंजारराव, सुनील शानबाग, अजित भगत, किशोर कदम असे नावाजलेले नाट्यदिग्दर्शक, कलाकार यांचा या उपक्रमात सहभाग होता. रंगालयचे सभासद झालेल्या नाशिकच्या नाट्यरसिकांसाठी वर्षभर नाटकांचे
जे प्रयोग दाखविण्यात आले, त्या वेगवेगळ्या प्रवाहातील, वेगवेगळ्या विषयांवरची नाटके बघतांना रसिकांची अभिरुची संपन्न करणे हा हेतू डोळ्यासमोर ठेवून केलेल्या या उपक्रमात 'रंगालय' काही अंशी तरी यशस्वी झाले असे म्हणता येईल. याशिवाय या उपक्रमाला जोडूनच नाट्य अभ्यास वर्गातून नाट्यलेखन, नाट्यदिग्दर्शन, अभिनेत्याची पूर्वतयारी अशा विषयांवरील चर्चांमधून नवीन नाटककार तसेच नाट्य कलावंत घडविण्याचा प्रयत्नही केला. रंगालयद्वारा वर्षभरात सादर झालेल्या ११ नाटकांनी रसिकांना एक चांगली नाट्यमेजवानी जशी मिळाली तसेच नाशिकच्या नाटककारांना आणि कलावंताना नवीन काही बघण्यास आणि शिकण्यासही मिळाले.
एफ वन -१०५, बिनकामाचे संवाद, कृष्णविवर, इन्शाअल्लाह, राजनीती और विवाह, ओ फ्रिदा, कर्वे बाय द वे, उणे पुरे शहर एक, पुरावाच काय अमेरिकेला? ही नाटकांची नावे जरी पाहिली तरी याची खात्री नक्की पटेल. आशय आणि विषय तसेच सादरीकरणातील वैविध्य यामुळे ही सर्वच नाटके रसिकांच्या कायम लक्षात राहतील. प्रवीण काळोखे आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी या उपक्रमासाठी अपार मेहनत घेतली. चांगले नाटक रसिकांपर्यंत पोहोचविणे आज गरजेचे आहे तसेच चांगले रसिक तयार होणे हे सुद्धा महत्त्वाचे आहे. या गरजेतूनच असे उपक्रम अधिकाधिक प्रमाणात होणे गरजेचे आहे. यातून काही महत्त्वाच्या गोष्टी घडतात. एक म्हणजे नाटक क्षेत्रात काम करणाऱ्यांना आपण नेमके कुठे आहोत ते समजते, आपल्या आजूबाजूच्या शहरांमध्ये कोणत्या प्रकारचे नाटक सादर होते आहे ते समजते. त्यातील नवीन प्रयोग समजून घेता येतात. रसिकांचीही अभिरुची वृद्धिंगत होण्यास मदत होते.
नाशिकच्या रंगभूमीने आज कात टाकली आहे. मागील काही वर्षांपासून विवेक गरुड, दत्ता पाटील, भगवान हिरे, श्रीपाद देशपांडे, सुधीर कुलकर्णी, सचिन शिंदे, प्रशांत हिरे अशी कितीतरी नावे सांगता येतील, ही सर्व नाटककार मंडळी नाशिकच्या रंगभूमीची वेगळी ओळख निर्माण करण्यात आज अग्रस्थानी आहेत. त्याशिवाय, नाशिकमधील विविध नाट्यसंस्था आज नाटकाला संजीवनी देण्यात पुढाकार घेत आहेत. वेगवेगळ्या राज्य, राष्ट्रीय तसेच आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील स्पर्धांमध्ये आज नाशिकचे नाटककार आणि त्यांची नाटके पुरस्कार मिळवित आहेत. नाटकाबद्दलचे एक भारावलेले वातावरण आज नाशिकमध्ये बघायला मिळते आहे. हे वातावरण असेच राहिले अन् त्यातून काही चांगल्या नाटकांची निर्मिती झाली तर भविष्यात पुन्हा एकदा ज्ञानपीठ पुरस्कार नाशिकच्या वाट्याला आल्यास अजिबात नवल वाटायला नको.
(लेखक एसएमआरके कॉलेजमध्ये मराठीचे प्राध्यापक आहेत.)
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
