काठीची राजवाडी होळी
विनोद पाटील
सातपुड्यातील दऱ्याखोऱ्यांत राहणाऱ्या आदिवासी बांधवांसाठी काठीची राजवाडी होळी ही दिवाळीच असते. आदिवासींसह देशभरातील अनेकांना भूरळ घालणाऱ्या काठी (ता. अक्कलकुवा) येथील राजवाडी होळीला आज (दि. १) प्रारंभ होत आहे. सातपुड्याच्या दऱ्या-खोऱ्यांत गेल्या पंधरा दिवसांपासून सुरू असणाऱ्या होलिकोत्सवाचा शाही क्षण असणाऱ्या काठीच्या होळीला साडेसातशे वर्षांची परंपरा असून, आदिवासी आजही आपली ही परंपरा जपून आहेत.
--
पांरपरिक वेशभूषा, नृत्य, गीते आणि त्याला पांरपरिक वाद्यांची रात्रभर साथ लाभत असल्याने होळीच्या दिवशी सातपुड्यात वेगळ्याच चैतन्याची लाट पहायला मिळते. घुंगरू, मोरपिसांचा टोप, ढोलकी, मोठा ढोल, बासरी, शस्त्र असा साज परिधान करून आणि अंगावर विविध रंगांचे नक्षीकाम करून होलिकोत्सवात सामील झालेले आदिवासी बांधव येणाऱ्या प्रत्येकाला भूरळ घालतात. पंधरा दिवस चालणाऱ्या होलिकोत्सवात आदिवासी बांधवांचे जीवन, संस्कृती आपल्याला अनुभवास येत असते. हिंदू संस्कृतीत ज्याप्रमाणे दिवाळी या उत्सवाला विशेष महत्त्व असते, त्याचप्रमाणे आदिवासी जमातींत होळीला विशेष महत्त्व असते. विशेषत: सातपुड्यात वसलेले व ऐतिहासिक वारसा लाभलेली काठी संस्थानची राजवाडी होळी प्रसिद्ध असून, या होळीसाठी देशभरातील आदिवासी बांधव एकत्र जमून तो साजरा करतात. सातपुड्यातील काठी संस्थानचे बाराव्या शतकातील राजे उमेदसिंह यांनी १२४६ पासून या ऐतिहासिक परंपरेला सुरुवात केली असून, ही परंपरा आजही टिकून आहे. काठी संस्थानचे वारस महेंद्रसिंग पाडवी व ग्रामस्थ ही परंपरा चालवीत असून, सातपुडा परिसरातील व आदिवासी संस्थानात पारंपरिक पद्धतीने हा शाही क्षण परंपरेनुसार मोठ्या जल्लोषात साजरा केला जातो. कुणालाही आमंत्रण दिले जात नाही की कुणाला मानसन्मान दिला जात नाही. तरी या काठीच्या होळी उत्सवाला हजारो आदिवासी बांधव पारंपरिक वेशभूषेत सामील होतात. या काठीच्या होळीत आपापल्या कला पथकांसह सामील होण्यासाठी सातपुड्यात १५ दिवस आधीपासून आदिवासी बांधवांनी तयारी केलेली असते. घुंगरू, टोप, ढोलकी, मोठा ढोल, मोरपिसांची बासरी, शस्त्र असा साज परिधान करून आणि अंगावर विविध रंगांचे नक्षीकाम करून होलिकोत्सवात सहभागी होतात. त्यांचा हा पेहराव येणाऱ्या प्रत्येकाला भुरळ घालतो. होळीसाठी नवस ठेवून खास बुध्या, बावा, घेर, मोरख्या, कहानडोखा, मोडवी, शिकारी आदि प्रकारच्या पांरपरिक होळीच्या प्रतिकांचा पेहराव आदिवासी करतात. यासाठी होळीच्या सात दिवस आधीपासूनच ब्रम्हचर्यत्व धारण करावे लागते. खाट अथवा पलंगावर न झोपता जमिनीवर झोपूनच या कार्यकाळात होळीला वंदना दिली जाते. होळीच्या दिवशी काठी येथील राजा उमेदसिंह हे सरकारच्या राजगादीची व शस्त्रास्त्रांची पूजाअर्चा करून, गादीची माती कपाळाला लावतात. सर्वप्रथम होळी मातेची पूजा वडाच्या वृक्षाखाली ढोलताशांच्या गजरात केली जाते. आदिवासींच्या संस्कृतीप्रमाणे डोक्याला फेटा, डोळ्यांवर चष्मा, कमरेला डोले, हातात तलवार तर महिला गळ्यात चांदीचे दागिने, रंगीबेरंगी साड्या, पायात पैंजण असा साजशृंगार करतात. होळीसाठी नवस फेडणारे मोरबी बाबा, कहानका ढोको, शिकारी मोडवी आदी ढोलाच्या तालावर बेधुंद होऊन फेर धरतात. आदिवासी संस्कृतीची लोकगीते, डफ, पावा, बासरी, तुतारी वाजवून आगळ्यावेगळ्या पद्धतीने होळी साजरी केली जाते. त्यामुळे घुंगरांचा आवाज, ढोल ताशांच्या गजराने सातपुड्यात वेगळेच चैतन्य पहायला मिळते. रात्रभर होळीचा गजर सुरू असतो. पहाटे पाचला काठी संस्थानच्या वारसाला होळी पेटविण्याचा मान दिला जातो. विविध रुपे धारण केलेले आदिवासी काठी होळीनंतर तब्बल आठ ठिकाणची होळी पायी जाऊन आपला नवस फेडून होलिकात्सव साजरा करतात. पुढील अनेक दिवस मोलगी, तोरणमाळ, गौऱ्या, सुरवाणी, काकर्दे, जामली, जमाना, धनाजे, मांडवी, सुरवाणी, बुगवाडा अशा सातपुड्याच्या दऱ्या-खोऱ्यांत विविध ठिकाणी हा होळीचा उत्सव साजरा केला जातो.
भोंगऱ्या बाजार
भोंगऱ्या हा होळी सणाच्या अगोदर येणारा व आदिवासींमध्ये विशेष लोकप्रिय असलेला बाजार. हा बाजार म्हणजे आदिवासींची जत्राच असते. होळीची चाहूल लागताच आदिवासींना भोंगऱ्या बाजाराचे वेध लागतात. आदिवासी खेड्यापाड्यांमध्ये शेकडो वर्षांपासून होळीचा सणाला भोंगऱ्या बाजाराची परंपरा चालत आली आहे. होळीच्या एक दिवस अगोदर भरणाऱ्या या बाजारात आदिवासी बांधवांची जीवन संस्कृती आपल्याला अनुभवास येत असते. होलिकोत्सवाच्या पंधरा दिवस आधी ठिकठिकाणी हा बाजार भरतो. दहा ते बारा आदिवासी पाड्यांच्या मध्यवर्ती भागातील एका गावात हा बाजार सर्वानुमते भरविला जात असतो. प्रत्येक आदिवासी पाड्यांचे प्रमुख नदीकाठी एकत्र येऊन बाजार भरविण्याबाबत निर्णय घेतात. होळीअगोदर एक दिवस निश्चित करून बाजाराचा दिवस ठरविला जातो. आजूबाजूच्या खेड्यापाड्यातील आदिवासी बांधव ढोल, पावरी घेऊन बाजाराच्या गावी नाचायला येतात. आदिवासी तरुण-तरुणी मोठ्या संख्येने या बाजारात सहभागी होतात. भोंगऱ्या बाजारात गावातील पोलिसपाटील, सरपंच, प्रतिष्ठित नागरिक आदींना मान दिला जातो. भोंगऱ्या बाजारात आदिवासी बांधव हातात तलवार, कुऱ्हाड, भाला, धनुष्यबाण यासह विविध परंपरागत शस्त्रांसह मिरवणुकीत सहभागी होतात. भोंगऱ्या बाजारात होळीसाठी लागणारे विविध साहित्य खरेदी केले जाते. गूळ, साखरेचे हार, नारळ, खोबरे, दाळ्या, कपडे, रंगीत कागद, रंग आदी वस्तूंची खरेदी करून आदिवासी बांधव आपाआपल्या गावात परततात.
दांड्याचे धार्मिक महत्व
होळीसाठी लागणाऱ्या दांड्यालाही आदिवासींमध्ये विशेष महत्त्व असते. काठी येथील राजवाडी होळीसाठी ७० फूट उंचीचा बांबूचा दांडा आणला जातो. या दांड्याचा शोध हा महिनाभर आधीच लावला जातो. त्यासाठी विशिष्ट तरुणांवर ही जबाबदारी सोपवली जाते. त्यांच्यासाठी विशेष नियम आखून देण्यात आलेले आहेत. जंगलातून विधीवत पूजा करून होळीच्या दिवशी हा दांडा गावात आणला जातो. होळीच्या दांड्याला जांभूळ, आंब्याची पाने, खोबऱ्याची वाटी, हार-कंगण, खजूर, डाळ्यांचा नैवेद्य चढविला जातो. तो गाडण्यासाठी टिकाव किंवा फावड्याचा वापर न करता नवस फेडणारे म्होरके जागा हाताने कोरतात. त्याच ठिकाणी दांडा गाडून रात्री जागरण करून पहाटे पाचला होळी पेटवितात. होळीचा दांडा ज्या दिशेला झुकला किंवा खाली पडला, त्या दिशेला जास्त सुख-समृद्धी नांदते होते अशी आख्यायिका सांगितली जाते. होळी पेटताच क्षणी सर्व मोरबी, बाबा, ढाण, डोंडे हे सर्वजण होळीच्या आजूबाजूला फेर धरून ढोलाच्या तालावर गोल- गोल फिरून नाचतात. त्यानंतर होळीची राख घेऊन ते आपापल्या घरी परतात.
त्र्यंबकचा शिमगा
केशव ढोन्नर, त्र्यंबकेश्वर
त्र्यंबकेश्वर तालुक्यात आणि शहरात पारंपरिक पद्धतीने होळीचा उत्सव साजरा होत असतो. कोकणात जसे गणेशोत्सवासाठी मुंबईचे चाकरमाने घरी परततात, अगदी तसेच तालुक्यातील विशेषत: हरसूल, ठाणापाडा परिसरातील रोजगारासाठी स्थलांतरीत झालेले आदिवासी बांधव गावी येत असतात. ग्रामीण भागात होळी आणि धुलिवंदन हे दोन शिमग्याचे प्रमुख दिवस मानले जातात. काही ठिकाणी होळीचा आदला दिवस म्हणजेच कोकट होळीदेखील केली जाते. होळीचा सण म्हणजे ग्रामीण जीवनातील कुळाचार आहे. या दिवशी बाजारात मिळणारे विविध रंगांचे साखरेचे हारकडे पूजेसाठी घेतले जातात. होळी करताना त्यामध्ये करवंदे, काष्टी, एरंड अशा रानवनस्पती जाळल्या जातात. होळीला पुरणपोळीचा नैवेद्य दाखविला जातो. घरामध्ये असलेल्या कुलदेवतांची तळी भरण्याचा प्रघात बहुतेक ठिकाणी आढळतो. होळी अथवा शिमगा म्हणजे रंगांची उधळण करणारा सण शहरी भागात साजरा होत असताना ग्रामीण जीवनात वर्षाकाठी या दिवशी नवीन कपडे घेतले जातात. अर्थात होळीच्या दुसच्या दिवशी धुळवड सर्वत्र सारख्याच पद्धतीने साजरी होत असते. वीरांची मिरवणूक काढणे, त्यांचा नैवेद्य करणे आदि जवळपास सर्वत्र केले जातात.
सायंकाळी होळी पेटविल्यानंतर खऱ्या अर्थाने शिमगा सुरू होतो. धुलिवंदन ते रंगपंचमी असा पाच दिवसांचा हा उत्सव असला तरीदेखील धावत्या जीवनशैलीत काही बदल झाले आहेत. पूर्वी होणारी लाकूड आणि गौऱ्यांची पळवापळवी कमी झाली आहे. मात्र शब्दा-शब्दांतून उधळण होणारा शिमगा आजही अबाधित आहे. सायंकाळी होळी पेटली की मग भल्या भल्यांच्या उरात धडकी भरलीच पाहिजे. वर्षभराचा लेखाजोखा पाजळून निघणार. स्थानिक मंडळी आणि बऱ्याच काळापासून नोकरी व्यवसायानिमित्त त्र्यंबकच्या लोकजीवनाशी एकरूप झालेले नागरीक यांना तशी सवयही झालेली असते. मात्र नव्याने गावात आलेला बावरून जातो. वर्षभर खडूस वागणारे लोक तरुणांचे खास गिऱ्हाईक ठरलेलेच असायचे. त्याचप्रमाणे खोडकर विद्यार्थीवर्ग शाळेत वर्षभर शिकवणाऱ्या शिक्षकाला हैराण करण्यासाठी शिमग्याची नामी संधी सोडत नसत. चौका चौकात होळी शेजारी बसून बोंबाबोंब केल्यानंतर पुन्हा टोळक्याने गल्लोगल्ली बोंब मारत फिरणे हे शिमग्याचे आकर्षण लहानांप्रमाणेच मोठ्यांनाही मोहीत केल्याशिवाय राहात नाही. शिमग्याच्या पाचही रात्रीत हातगाडे छोट्या टपऱ्या कोठे हलवल्या जातील याचा नेम नाही. तसेच हॉटेलचा बोर्ड कोणाच्या दारावर तर येथे स्वच्छतागृह आहे असा फलक कोणाच्या घरावर लटकलेला सकाळी पहावयास मिळतो. त्र्यंबकचा असा हा शिमगा स्पेशलच आहे. कारण या सर्व गदारोळात सभ्यपणाच्या मर्यादा कटाक्षाने पाळल्या जातात. महिला वर्गाची मानमर्यादा चुकूनही ढळणार नाही याची काळजी प्रत्येकजण घेतो, हे विशेष.
इगतपुरी- हारकड्यांचा गोडवा
विजय बारगजे, घोटी
होळीचा सन म्हटला की आदिवासी भागात जणूकाही दिवाळीचा सणच समजला जातो. त्यात इगतपुरी तालुक्याला जोडूनच शहापूर, अकोले, त्र्यंबक हे आदिवासी तालुके असल्याने इगतपुरी तालुक्यातही होळीचा सण अतिउत्साहाने व आनंदाने साजरा केला जातो. होळीच्या सणाला आदिवासी भागात आवश्यक समजला जाणाऱ्या हारगाठी-कडे इगतपुरी तालुक्यात मोठ्या प्रमाणात तयार केले जातात. आदिवासी बांधवांच्या या सणाला गोडी आणण्याचे काम इगतपुरी तालुका करतो.
संस्कृती व आदर्श परंपरा जपण्याचे काम हा तालुका करतो. अध्यात्माचा वारसा व निसर्गसौंदर्याची मुक्त उधळण असल्याने या तालुक्यातील आदिवासी बांधव होळी हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा करण्याची परंपरा आहे. या इगतपुरी तालुक्यातील अनेक लोक कामानिमित, नोकरीनिमित्त मुंबई, ठाणे तसेच नाशिक विभाग अर्थात बाहेर गावी असल्याने हे सर्वच नोकरदार वर्ग हक्काची सुटी टाकून सणाला आपल्या मूळगावी येतात. इगतपुरी तालुक्याबरोबरच शेजारच्या खोडा, मोखाडा, वाडा, शहापूर, त्र्यंबक, राजूर, अकोला या भागातही होळीचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जात असल्याने बाजारपेठ असलेल्या घोटी शहरात मोठ्या प्रमाणात आर्थिक उलाढाल होत असते. होळीचे आकर्षण म्हणजे हारगाठीचे उत्पादन घोटीत चांगले होत असल्याने महिनाभरापासूनच या तयारीला उत्पादक लागतात.
बागलाणची होळी
कैलास येवला, सटाणा
बागलाण तालुक्यातील पश्चिम पट्ट्यात सर्वाधिक प्रमाणात वास्तव्यास असलेल्या आदिवासी कोकणा समाजात होळी हा सण हुताशनी अर्थात होळी पौर्णिमेला मार्च महिन्यात मोठ्या उत्साहात व धार्मिक तसेच पारंपरिक पद्धतीने साजरा केला जात असतो. नव्याने उत्पादन झालेल्या धान्यांची मांडणी करून कन्सारा माऊली या देवीची प्रतिकात्मक पूजा करण्यात येते. या पूजेला निसर्गाची पूजा म्हणूनदेखील ओळख असते. आदिवासीबहुल भागात होळी सण अत्यंत महत्त्वपूर्ण मानला जातो. निसर्गातील बदलाला या ऋतूत प्रारंभ होत असल्याची भावना आहे. निसर्गातील विविध बदल, पानगळ सुरू असते, तर नव्याने पालवी फुटत असते. घरात नव्याने दाखल झालेल्या बाजरी, नागली या सारख्या धान्याची पूजा केली जाते. पौर्णिमेच्या चंद्राचा पहिला किरण दिसल्यावर खोंडे (खोड्या) बाळाने (जाळणे) चालू होते. खोंड्या जाळल्यानंतर ते जमिनीत गाडून लपून ठेवतात. जर कोणाला खोड्या (लाकडाचा न जळलेला भाग) सापडला तर ते फाग (पैसे) मागतात. हा उत्सव होळीपूर्वी १५ दिवस अगोदर साजरा होत असतो. होळीच्या पहिल्या दिवशी वाळलेली लाकडे घेण्यासाठी प्रत्येक घरातील एका व्यक्तीला यावे लागते. वाळलेली लाकडे जमा करून दुसऱ्या दिवशी सकाळी ज्या व्यक्तीने लवकर अशी लाकडे आणून टाकली त्याला १ नारळाची वाटी व गूळ दिला जातो. होळीच्या दिवशी रामप्रहरी उठून घरातील व्यक्ती होळी सजविण्यासाठी गावाबाहेर येऊ लागतात. होळी बेहडा, (पेहडा) सावर, पळसाची फुले, सूर्यफूल, आंब्याची पाने इत्यादी झाडांचा वापर ते करतात. होळी सजावटीसाठी गेल्यावर गूळ आणि नारळ वाटतात. सजावटीनंतर सर्वजण फाग धरतात. फाग अर्थात अडवून पैसे जमा करतात. यानंतर सायंकाळी होळीची मिरवणूक काढून मध्यवर्ती जागेवर त्यांची रचना करून जोरात ओरडून वाटी पापड्या बांधण्यासाठी आमंत्रण दिले जाते. ज्याचा मान असेल त्याने होळीजवळ येऊन अनुमती घेतली जाते. मग पापड्या बांधायला सुरुवात होऊन होळी पेटविली जाते. होळी पेटविल्यावर पुरणपोळीचा नैवेद्य देण्याची परंपरा आजही सर्वत्र टिकून आहे.
कळवण : होळीला दंतकथेची जोड
दीपक महाजन, कळवण
होळी आली की होळीसाठी लाकडं, गोवऱ्या गोळा करणारी मुलं गल्लीबोळातून गात सुटतात, ‘होळी रे होळी, पुरणाची पोळी’ किंवा ‘होळीला गवऱ्या पाच पाच…, डोक्यावर नाच नाच’. लाकडे गोवऱ्या गोळा केली जातात. मग घराच्या अंगणात किंवा चौकात मोठी एरंडाची फांदी उभी करतात. त्याच्याभोवती लाकडे-गोवऱ्या रचतात. संध्याकाळ झाली की होळी पेटवतात. सवाष्णी, मुलं-मुली, मोठी माणसे सर्वजण होळीची पूजा करतात. होळीला पुरणपोळीचा नैवेद्य दाखवतात. जे जुनं आहे, कालबाह्य आहे, अमंगल आहे त्या सर्वांचा जाळून नाश करायचा. नव्याचा चांगल्याचा उदात्ततेचा स्वीकार करायचा हाच होळीचा खरा संदेश आहे.
कोकणात ह्या होळीच्या संदर्भात जी कथा सांगितली जाते ती अशी : एका गावांत एक राक्षसीण आली. ती गावांतल्या लहान मुलांची हत्या करू लागली. गावावरच्या या संकटावर काय उपाय करायचा म्हणून सारा गाव एकत्र जमला. त्यांनी गावाच्या वेशीवर आणि प्रत्येक घराच्या अंगणात होळ्या पेटवल्या. साऱ्या गावात होळ्या पेटलेल्या पाहताच ती राक्षसीण जरा घाबरलीच तरीही ती पुढे पुढे येऊ लागली. मग लोकांनी नाचायला, बोंबा मारायला, वाद्य वाजवायला, त्या राक्षसिणीला शिव्या द्यायला सुरुवात केली. लोक तिच्याभोवती कोंडाळे करून नाचू लागले. तो आवाज, दारादारांतला अग्नी, लोकांचा राग, त्यांचे बोंबा मारणे हे सर्व पाहून ती राक्षसीण घाबरली. तिने त्या गावातून काढता पाय घेतला.
राक्षसीण गावातून जाताच लोक त्याच होळी भोवती आनंदानं नाचू लागले. गावाचं संकट दूर करणाऱ्या त्या अग्नी देवतेचं सर्वांनी पूजन केले. तिला गोडाचा नैवेद्य दाखवला. तेव्हापासून कोणत्याही दुष्ट असुरी शक्तीने गावात, घरात इतकेच नव्हे तर माणसाच्या मनातही प्रवेश करू नये म्हणून होळीची प्रथा रूढ झाली.
खरं म्हणजे होळीच्या दुसऱ्या दिवशी त्या शांत झालेल्या होळीची राख अंगाला लावायची, ती कां? तर पुढे सुरू होणारा कडक उन्हाळा सहन व्हावा यासाठी. पण हा चांगला विचार अंगाला चिखल लावायचा, घाण पाणी, एकमेकांच्या अंगावर टाकायचं ह्या आणि अशा ओंगळ कृतीमुळे मागे पडला.
या उत्सवाचा महत्वाचा भाग म्हणजे होळी पेटविणे. तो पौर्णिमेच्या दिवशी होतो. होळी म्हणजे सर्वांना गारठवून टाकणार्या थंडीला निरोप. होळी म्हणजे थंडीच्या दिवसात आपल्याला उष्णता देणाऱ्या अग्नीला कृतज्ञतापूर्वक केलेला प्रणाम. होळी म्हणजे ऋतुराज वसंताचे स्वागत. आजच्या लोकोत्सव ‘होलिकोत्सव (होळी)’, ‘धूलिकोत्सव’ (धूळवड) आणि ‘रंगोत्सव’ (रंगपंचमी) हे तीन मुख्य पदर उठून दिसतात. जडवाद आणि भोगवाद ह्यांना जाळून, त्यांची धूळवड करून आयुष्यातल्या आनंदाचा रंगोत्सव साजरा करायचा किंवा समाजातल्या अपवृत्ती भस्मसात करुन त्यांच्या नावाने ‘शिमगा’ करीत सदवृत्तींचा जयघोष करायचा हा उत्सव आहे.
पेठ-सुरगाणा : शेकडो वर्षांची परंपरा
जितेंद्र तरटे, नाशिक
आगळ्या-वेगळ्या प्रथा आणि परंपरांच्या पिढ्यान-पिढ्या पालनातून आदिवासी संस्कृतीने एकूणच लोकसंस्कृतीत स्वत:चे वेगळे स्थान निर्माण केले आहे. नाशिक जिल्ह्यात पेठ आणि सुरगाणा हे प्रामुख्याने आदिवासीबहुल तालुके आहेत. या तालुक्यांमधील आदिवासी बांधवांमध्ये दिवाळीप्रमाणेच होळी सणाचाही उत्साह असतो. विशेष म्हणजे वर्षभरातील आदिवासी परंपरांमधील महत्वाच्या मानल्या जाणाऱ्या या सणासाठी रोजगारासाठी स्थलांतरीत झालेले आदिवासी बांधव पुन्हा पेठ-सुरगाण्याकडील गावांची वाट चालू लागतात.
शिमगा या नावाने येथे परिचित असणाऱ्या या सणाच्या निमित्ताने पेठमध्ये यात्राही भरते. येथे साजरी होणारी होळी ही लोकसहभागातून साजरी होत असल्याने या उत्सवाचे स्वरूपही मोठे आहे.
होळीच्या निमित्ताने पारंपरिक संगीत अन् नृत्याचेही सादरीकरण या परिसरात होते. या आदिवासी बहुल तालुक्यांमध्ये पाडवी, पावरा, गावित, भिल्ल आदी आदिवासी जमाती आहेत. येथे होळीनिमित्त भरणाऱ्या विशेष यात्रोत्सव आणि बाजारामध्येही आदिवासी संस्कृतीचे दर्शन घडते. आदिवासी बांधवांकडून सपत्नीक होळीचे प्रज्वलन केले जाते. यानंतर कुटूंबांकडून होळीचे पूजन होते. यानंतर पारंपरिक वाद्यांच्या तालात आनंदोत्सव साजरा करून पारंपरिक नृत्याचा ठेका धरला जातो. या भागात काही ठिकाणी ‘बोहाडा’ म्हणजे सोंगे धारण करण्याचीही प्रथा आहे. सोंगे धारण करून नृत्य सादर केले जाते. होळीसमोर नवस बोलण्याचीही प्रथा या परिसरात काही ठिकाणी आहे. होळी संदर्भात येथे काही लोककथाही प्रचलित आहे. या परिसरात खास होळीउत्सवासाठी भरणाऱ्या बाजाराला भोंगऱ्या बाजार असेही म्हणतात. होळी सणासाठी लागणाऱ्या वस्तूंची रेलचेल प्रामुख्याने या बाजारात असते. येथे होळीसाठी आदिवासी बांधवांकडून गोवऱ्या, पालापाचोळा, बांबू आणि विशिष्ट लाकडे गोळा केली जात असली तरीही वृक्षांना मात्र होळीसाठी धक्का लावला जात नाही. जंगलात मिळून आलेल्या व होळीसाठी निवडलेल्या लाकडांचे अगोदर पूजनही केले जाते. होळीच्या दिवशी पारंपरिक ढोलवाद्यांवर नवे चामडे चढविले जाते.
या तालुक्यांमध्ये पावसाळ्याच्या दिवसात विशेष पर्जन्यमान असल्याने त्या काळात प्रामुख्याने इतर व्यवहार ठप्प असतात. शिवाय या तालुक्यांमध्ये स्थलांतरणाचेही प्रमाण मोठे आहे. दिवाळीप्रमाणे या सणाचे महत्व या भागात असल्याने रोजगार किंवा शिक्षण आदी कारणांच्या निमित्ताने गावाबाहेर गेलेले स्थानिक नागरीक गावाकडे परततात. पारंपरिक लोकगीते-होळीगीते, पारंपरिक वाद्य वादन-नृत्य सादरीकरण, होळी पूजन, बोहडा, यात्रोत्सव आदी परंपरांमुळे या परिसरातील होळीतही रंगत येते.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
