भावेश ब्राह्मणकर
नाशिक हे विविध कारणांसाठी प्रसिद्ध आहे. त्यात महत्त्वाचे आहे ते येथील हवामान. आल्हाददायक हवामानामुळेच नाशिकला थंड हवेचे ठिकाण म्हणूनही ओळखले जाते. दक्षिण गंगा असलेल्या गोदावरी नदीच्या कुशीत वसलेल्या नाशिकला पर्यटन आणि तीर्थाटनाचा ओघ दिवसेंदिवस वाढतच आहे. त्यातच आता नाशिक हे उत्तर महाराष्ट्रातील महत्त्वाचे केंद्र बनले आहे. खासकरून वैद्यकीय क्षेत्राचा विचार करता नाशिकला अनेक सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटल्सची शृंखला तयार झाली आहे. येत्या काळात आणखी हॉस्पिटल्स नाशिकच्या सेवेत रुजू होणार आहेत. म्हणजेच, आरोग्य क्षेत्रात नाशिकचा वरचष्मा राहणार आहे.
उत्तर महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे शहर एवढीच नाशिकची ओळख त्यामुळे राहिलेली नाही. शैक्षणिक क्षेत्राचा विचार करता हे प्राथमिक आणि उच्च शिक्षणासाठीही विस्तारले आहे. म्हणूनच नाशिकची वाटचाल एज्युकेशन हब म्हणून होत आहे. औद्योगिक क्षेत्रातही नाशिक मागे नाही. सातपूर, अंबड, सिन्नर, दिंडोरी यासारख्या औद्योगिक वसाहतींमध्ये हजारो लहान-मोठे उद्योग कार्यरत आहेत. परिणामी, नाशिकच्या रिअल इस्टेट क्षेत्रालाही सुगीचे दिवस आले आहेत. नाशिक जिल्ह्यात जवळपास १७ फार्मसी कॉलेज कार्यरत आहेत. फार्मसी उद्योगातही नाशिक कमी नाही. ग्लॅक्सो स्मिथलाइन, मायलॅन यासारख्या आंतरराष्ट्रीय पातळीवर कार्यरत असलेल्या फार्मा कंपन्या आहेत. त्याशिवाय लहान-मोठ्या जवळपास ५० फार्मा कंपन्या जिल्ह्यात आहेत. नाशिकला लागून असलेल्या ठाणे जिल्ह्यातही फार्मा कंपन्यांचे मोठे जाळे आहे. मुंबई-आग्रा हायवेच्या रुंदीकरणामुळे या कंपन्याही नाशिकच्या जवळच आहेत. या सर्व जमेच्या बाबी पाहता नायपरसारखी राष्ट्रीय संस्था नाशिकमध्ये होणे हे मोलाचे आहे.
नाशिकचे हवामान अतिशय आल्हाददायक आहे. इगतपुरी आणि त्र्यंबकेश्वर हे दोन्ही तालुके पावसाचे म्हणून ओळखले जातात. त्यामुळे या दोन्ही तालुक्यांत मुबलक जैविक विविधता आहे. त्याशिवाय नाशिक व आजुबाजूच्या प्रदेशात औषधीय वनस्पती मोठ्या प्रमाणावर आहेत. वनौषधीसंबंध‌ीच्या संशोधनात नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबकेश्वर, पेठ, सुरगाणा, हरसूल येथे जैवविविधता, औषधी वनस्पतींचा मोठ्या प्रमाणावर स्रोत आहे. त्यामुळे येथील वातावरण अतिशय रम्य असे आहे. औषधी वनस्पतींच्या संशोधनाला तेथे मोठा वाव आहे. याच वनस्पतींपासून विविध प्रकारची औषधे तयार करण्याला मोठी चालना नायपर ही संस्था देऊ शकते. शहरातील अनेक सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल्समध्ये क्लिनिकल ट्रायल्स मोठ्या प्रमाणात केल्या जातात. नायपर या संस्थेमुळे विविध नवीन प्रकारची औषधे या ट्रायल्समध्ये वापरली जाऊ शकतात. महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापीठ सध्या नाशिकमध्ये कार्यरत आहे. या सर्व जमेच्या बाजू लक्षात घेता नाशिक हे नायपरसाठी योग्य ठिकाण असल्याचे मत फार्मसी क्षेत्रातील तज्ज्ञ व्यक्त करीत आहेत.
नायपर ही राष्ट्रीय स्तरावरील पहिली संस्था असून ती सध्या मोहाली येथे कार्यरत आहे. याची सुरुवात फार्मास्युटिकल मॅनेजमेंट, शिक्षण व संशोधन केंद्राच्या रूपात झाली होती. केंद्र सरकारने १९९८ मध्ये त्यास इन्स्टिट्यूट ऑफ नॅशनल इम्पॉर्टन्सचा दर्जा दिला होता. संपूर्ण देशात याची सात केंद्रे आहेत. भारताचे राष्ट्रपती या संस्थेचे निमंत्रक असतात. डिपार्टमेंट ऑफ फार्मास्युटिकलचा बाराव्या पंचवार्षिक योजनेअंतर्गत १२ हजार २८० कोटी रुपये निधीतून देशभर दहा नवी केंद्रे उघडण्याचा प्रस्ताव आहे. देशाची गरज लक्षात घेऊन नायपरने संशोधनासाठी पाच प्रमुख विषय केंद्रस्थानी ठेवले आहेत. त्यात टीबी, मलेरिया, डायबिटिस, इम्युनोमॉड्युलेशन आणि लेश्मोनिएसिस यांचा समावेश आहे. नायपरचे मुख्यालय मोहाली (चंदिगड) येथे आहे. याशिवाय अहमदाबाद, हाजीपूर, हैदराबाद, कोलकाता, गुवाहाटी आणि रायबरेलीमध्ये नायपरची केंद्रे आहेत. प्रत्येक केंद्रावर वेगवेगळे कोर्स शिकवले जातात. एमएस (फार्मसी) कोर्स वेगवेगळ्या शाखांसाठी उदाहरणार्थ क्लिनिकल रिसर्च, मेडिसिनल केमिस्ट्री, बायोटेक्नॉलॉजी, फार्मास्युटिकल टेक्नॉलॉजी आदी उपलब्ध आहेत. एमबीए फार्मसी, एमटेक, फार्मसी आणि एम. फार्मा कोर्स मोहाली आणि हैदराबादमध्ये उपलब्ध आहेत. प्रवेश परीक्षेतील यशस्वी विद्यार्थ्यांच्या कौन्सिलिंगनंतर प्रवेश दिला जाईल. सर्व केंद्रांसाठी विद्यार्थ्यांचे कौन्सिलिंग मोहालीमध्ये होते. अशाच प्रकारचे विविध कोर्स नाशिकलाही उपलब्ध होऊ शकतात. परिणामी, फार्मसी क्षेत्रात येत्या काळात अधिकाधिक संशोधन व्हावे, नवनवीन औषधे उपलब्ध व्हावीत या दृष्टीकोनातून नायपरचा विस्तार आवश्यक आहे. त्यातही ही संस्था नाशिकला असणे देशाच्याही हिताचे आहे.
नाशिकमध्ये इलेक्ट्रिकल टेस्टिंग लॅबही प्रस्तावित आहे. या लॅबमुळे महाराष्ट्र, गोवा, गुजरात या राज्यातील इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे येत्या काळात याच लॅबमधून बाहेर पडणार आहेत. नाशिकच्या हवामानामुळेच येथे वेलनेस टुरिझम वाढीस लागत आहे. आयुर्वेद, योगा, मेडिटेशन, नेचरोपथी यासह विविध प्रकारच्या पद्धतींद्वारे मन आणि शरीराची शुद्धी करण्याचा प्रयत्न केला जातो. शरीर निर्मळ राहतानाच आजारी न पडण्यासाठीची खबरदारीही याद्वारे घेतली जाते. आजच्या धकाधकीच्या काळात वेलनेसच्या उपचार किंवा पद्धतींचा अंगीकार करण्याकडे अधिक कल आहे. परिणामी, वेलनेस टुरिझम विकसीत होत आहे.
वेलनेस टुरिझमच्या संकल्पनेवर आधारीत तीन क्लस्टर osMel तयार झाले आहेत. त्यात उत्तराखंडमधील ऋषिकेश, दक्षिणेतील बेंगळुरू आणि महाराष्ट्रातील नाशिक यांचा समावेश आहे. नैसर्गिकरित्याच विकसीत झालेल्या या क्लस्टरमुळे या ठिकाणी वेलनेस टुरिझमची संकल्पना मोठ्या प्रमाणात रुजल्याचे पाहायला मिळत आहे. भौगोलिक आणि नैसर्गिकरित्या वेगळेपण जपणाऱ्या या तिन्ही ठिकाणांमध्ये विकेण्डला येणाऱ्यांची संख्या लक्षणीयरित्या वाढते आहे.
नाशिकजवळील इगतपुरी येथे असलेल्या विपश्यना केंद्रात येऊन मन आणि शरीरातील मरगळ झटकण्याचा प्रयत्न यशस्वी होत असल्यामुळे तेथे परदेशातूनही असंख्य जण येतात. त्याचबरोबर त्र्यंबकेश्वरजवळील तळवाडे येथे असलेले आंतरराष्ट्रीय योगा सेंटरही अनेकांना आकर्षित करीत आहे. नाशिकरोड येथील योगधाममध्येही येणाऱ्यांची संख्या लक्षणीयरित्या वाढली आहे. ही बाब लक्षात घेऊन खासगी स्वरुपाच्या हेल्थ रिसॉर्टचे प्रमाण गेल्या दोन ते तीन वर्षात नाशिक शहर परिसरात वाढले आहे. सद्यस्थितीत १० ते १२ हेल्थ रिसॉर्टने नाशकात जम बसविला असून येत्या काळात आणखीही खासगी हेल्थ रिसॉर्ट येण्याची चिन्हे आहेत. यातील काही रिसॉर्टचे काम सुरू झाले असून विमानसेवा कार्यरत झाल्यानंतर परदेशी नागरिक थेट नाशकात वेलनेस टुरिझमसाठी येणार असल्याचेही स्पष्ट होत आहे. परिणामी, तीर्थाटन, वाइन पर्यटन, साहसी पर्यटनानंतर नाशिक हे वेलनेस टुरिझमच्याही नकाशावर आले आहे. या बाबी लक्षात घेऊनच नाशकात योगा विद्यापीठ साकारण्याची मागणी जोर धरत आहे. आरोग्य क्षेत्रात केवळ राज्यच नाही तर देशाच्या आरोग्य क्षेत्रात ठसा उमटवण्याची शक्यता नाशिकमध्ये आहे. म्हणूनच नायपरसारखी संस्था नाशिकला स्थापन होणे आवश्यक आहे. त्यासाठी नाशिकच्या लोकप्रतिनिधींनी आग्रही भूमिका घेणे गरजेचे आहे. तर, राज्यातील राज्यकर्त्यांनीही त्यात राजकारण न करता नायपरची नाशिक वाट अधिक सोपी करायला हवी.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
